نقد روايت اعظام‌الوزاره از دلايل اعدام ثقه‌الاسلام شهيدي خوانساري بر پايۀ اسناد نويافته

پيچيدگي شرايط اجتماعي و سياسي ايران پس از دوران مشروطه، منجر به ظهور طبقات جديدي در قدرت‌هاي منطقه‌اي و ضعف و نبودِ اقتدار قدرت مركزي و بروز آشوب‌ها و ناامني‌هاي شديدي شد كه در نهايت با بروز قحطي بزرگ سال‌هاي آخر قرن گذشته، به اوج شدت خودش رسيد. يكي از اين حوادث كه در منطقۀ حاكم‌نشين ثلاث(گلپايگان، خوانسار و خمين) اتفاق افتاد، ماجراي شورش و طغيان يكي از علماي منطقه به نام آقا ميرزا محمدمهدي معروف به ثقه‌الاسلام شهيدي بود كه نافرماني و تمرد او از سال‌ها قبل و همچنين طغيان مسلحانۀ او باعث ايجاد نا امني در منطقه شد و در نهايت با هجوم قواي دولتي شكست خورده و با تعدادي از همراهانش اعدام شد. هدف از اين مقاله، نقد و بررسي روايت اعظام قدسي از ماهيت طغيان و دلايل اعدام آيت‎الله ميرزامحمدمهدي ثقه‌الاسلام شهيدي در خوانسار در سال 1336 قمري است. در اين پژوهش تلاش شد تا با استفاده از منابع و اسناد خانداني برجاي مانده، مراجعه به كتب و مقالاتي كه در حوزۀ تاريخ محلي نوشته شده است، مراجعه به اسناد موجود در سازمان اسناد و كتابخانۀ ملي ايران، مراجعه به اسناد موجود در كتابخانه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي و همچنين مصاحبه با شخصيت‌هاي محلي، به روش كتابخانه‌اي و ميداني، تا حد ممكن، پيشينۀ خاندان آيت‌الله ثقه‌الاسلام شهيدي روشن شود و ماهيت و دلايل طغيان او در منطقه كه دامنۀ آن به شهرها و استان‌هاي مجاور و حتي تهران هم كشيده شد، همچنين دلايل اعدام او آشكار شود و روايت دقيق‌تر و نزديك‌تر به واقعيت از اين حادثه تاريخي بيان شود. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه بر خلاف روايات نقل شده در كتب تاريخي، به‌خصوص روايت غالب در كتاب شرح خاطرات من يا روشن‌شدن تاريخ صد سالۀ ايران نوشتۀ حسن اعظام‌الوزاره قدسي، دعواي مربوطه هيچ ارتباطي با موضوعات سياسي و حوادث انقلابي نداشته و تنها يك دعواي منطقه‌اي بين ايشان و ساير ذي نفوذان بر سر توليت املاك وقفي و منافع مادي بوده است.