بازنمايي مفهوم عوام در خاطره‌نگاري‌هاي عصر مشروطه بر اساس نظريۀ داده‌بنياد

انقلاب مشروطۀ ايران كه انقلابي براي برپايي قانون و برابري عموم بود، از جمله رويدادهايي است كه مي‌توان به ناگفته‌هاي آن در تأثيري كه بر نوع نگاه به عامۀ مردم داشت، از دل خاطرات خودنوشتۀ طبقۀ مسلط و متوسط جامعۀ دورۀ مشروطه پي برد. نگاه عوامانه و ارزشيِ پايين به مردم از سوي خاطره‌نگاران كه فارغ از هرنوع فشار سياسي، به ثبت رويدادهاي اين دوره پرداخته‌اند، گوياي آن است كه علي‌رغم ورود ايران به دورۀ جديدي از نظام حاكميت، تغييري در نظام فكري مردم و جايگاه آنان در انديشۀ خاطره‌نويسان طبقۀ مسلط و متوسط ايجاد نشد و عامۀ مردم در اين دوره، جايگاه ارزشي پاييني داشتند؛ به‌ويژه در خاطره‌نگاري‌هاي به‌جاي‌مانده از طبقۀ مسلط، داوري‌هاي ارزشي شدت بيشتري دارد و عامۀ مردم همسطح حيوانات و حشرات دانسته شده‌اند. اگرچه نگاه ارزشي پايين به عامۀ مردم پيش از نظام مشروطه نيز وجود داشت و از‌ مهم‌ترين شرايط تبيين علۤي نگاه ارزشي عوامانه به مردم بر اساس روش داده‌بنياد، فقدان دانش و آگاهي سياسي مردم، فقر اقتصادي و نداشتن تحصيلات و گرايش به خرافات و باورهاي غلط بود، با استقرار نظام مشروطيت عامل اصلي نگاه عوامانه و دسته‌بندي جامعۀ ايران به دو گروه ملتِ بيدار در برابر ملتِ خفته، نداشتنِ درك صحيح از مفاهيم مشروطيت و تزلزل در همراهي با نظام مشروطه بود و همۀ مفاهيم و مقوله‌ها به نوعي به آن اشاره دارند. دستاوردهاي اين پژوهش نشان مي‌‌دهد كه داوري‌هاي ارزشي پايين دربارۀ مردم و مقايسۀ آنان با حيوانات با ناكامي نظام مشروطيت شدت گرفته است و تنها در زمان جنگ جهاني اول است كه نگاه نقادانه جاي خود را به نگاه دلسوزانه و تقويت حس ملي‌گرايي و به تصويركشيدن فقر اقتصادي مردم مي‌‌دهد؛ اما با روي كارآمدن رضاخان باز هم شاهد جهت‌گيري‌هاي تند برخي منابع دربارۀ مردم و در رديف قراردادن آنان با حيوانات هستيم.