نقد و بررسي دو نظريه انكار صفات حق‌تعالي و عينيت صفات با ذات از منظر فخر رازي

پژوهش حاضر به دنبال پاسخ‌گويي به اين پرسش اصلي كه: «فخر رازي چه نوع رابطه‌اي را بين ذات و صفات الهي معرفي مينمايد؟» شكل گرفته است، علت انتخاب فخر رازي نگاه غير خطي او و پرداختن و احياناً تمايل او به نظريات رقيب است. يافته‌هاي پژوهش عبارتند از اين كه: فخر رازي با فروكاست اغلب مباحث مربوط به صفات به مباحث لفظي، سعي بر اين دارد كه نزاع‌هاي كلامي را به حداقل برساند، اما او بر اين نظريه خود استوار نمانده و مباحث وجودشناسانه رابطه صفات و ذات را مورد بررسي قرار مي‌دهد، بررسي نظرات وجودشناسانه فخر به اين نتيجه رسيد كه او وجود صفات را از رهگذر مخدوش كردن دلايل نفي صفات اثبات مي‌نمايد، هرچند كه فخر در استناد نفي صفات به گونه‌اي مغالطه‌آميز سخن مي‌گويد و خود نيز به نوعي در جرگه‌ي منكرين صفات اما با توجيهي متفاوت –است. در ادامه رابطه صفات و ذات الهي را با اشاره و گاه تصريح به عينيت صفات با ذات پيش مي‌برد، هرچند كه نمي‌توان او را مدافع نظريه‌ي عينيت دانست اما از جهت تحليل تغيير مواضع كلاميِ او و انصافِ او در پذيرشِ مواردي كه ادله را كافي مي‌داند، قابل تأمل و مفيد خواهد بود.