بررسيِ مقايسه‌ايِ نظرگاهِ ارسطو دربارۀ جايگاهِ «فضيلتِ اخلاقي» در «سعادتِ انسان» در اخلاقِ نيكوماخوس و اخلاقِ ائودِموس

ارسطو در دو رسالۀ اخلاقِ نيكوماخوس و اخلاقِ ائودموس «سعادت» را به «فعّاليّتِ فضيلت‌مندانه» تعريف مي‌كند. او با پرداختن به علم‌النّفس و توجّه به فضيلتِ اجزاي نفس́ مي‌كوشد تا به تعريفِ نهاييِ «سعادت» و «فعّاليّتِ فضيلت‌مندانه» دست يابد. وي در اخلاقِ نيكوماخوس به اين نتيجه مي‌رسد كه سعادتِ نهايي́ عبارت از «تفكّرِ نظري» است. امّا در اخلاقِ ائودموس́ «سعادت» را به «فعّاليّتِ زندگيِ كامل بر طبقِ فضيلتِ كامل» تعريف مي‌كند. به عبارتِ ديگر، او در آنجا سعادت را شاملِ همۀ فضايل، از جمله تفكّرِ نظري و فضايلِ اخلاقي، مي‌داند. اين دو تعريفِ ظاهراً متفاوت از «سعادت» نشان مي‌دهد كه فضيلتِ اخلاقي́ جايگاهِ يكساني در آن دو رساله ندارد. در اين مقاله، ابتدا انديشۀ اخلاق‌شناختيِ ارسطو در آن دو رساله را بيان مي‌كنيم و، سپس، نشان مي‌دهيم كه ارسطو فضيلتِ اخلاقي را در پايانِ اخلاقِ نيكوماخوس شرطِ لازمِ سعادت و تفكّرِ نظري مي‌داند، ولي در اخلاقِ ائودموس آن را همراه با تفكّرِ نظري́ مقوّمِ سعادت مي‌داند. چنين تفاوتي به تفاوتِ نگاهِ ارسطو به زندگيِ انسانِ سعادتمند در اخلاقِ نيكوماخوس و اخلاقِ ائودموس بازمي‌گردد. ارسطو در اوّلي با انسان در «ساحتِ فعّاليّتِ خداگونه» سروكار دارد، ولي در دومي با انسان در «ساحتِ فعّاليّتِ انساني».