جايگاه ديگري در ساخت‌گشايي سوبژكتيويته و اخلاق: لكان و لويناس

دغدغه و هدف اصلي در اين مقاله بررسي و مقايسة جايگاه مفاهيم سوبژكتيويته، ديگربودگي و اخلاق در انديشة لكان و لويناس است. نحوة مواجهة اين دو متفكر به موضوعات مذكور با نقد و به چالش كشيدن سوبژكتيويسم عقلاني و اخلاق فلسفة مدرن همراه بوده است. بر همين اساس مركززدايي از سوژة خودبنياد، تقدم ديگري در شكل‌گيري سوبژكتيويته و بازتعريف اخلاق از جمله مباني مشتركي است كه در ارائة خوانش جديد آن‌ها از سوژه راهگشا بوده است. با اين وجود لكان و لويناس در تلاش براي تبيين معناي ديگري، دليل برتري آن بر سوژه و همچنين بازتعريف اخلاق تفاسير، بينش‌ها و نتايج متفاوتي اتخاذ كرده‌اند. مدعا و يافتة اصلي اين نوشتار اين است كه نقطة گسست لكان و لويناس در پرداختن به دو وجه متفاوت ديگربودگي است كه به خوانش متفاوتي از سوبژكتيويته و اخلاق نيز انجاميده است. لكان به توصيف و تبيين ساختاري مي‌پردازد كه ديگري در آن به انقياد سوژه مي‌پردازد و لويناس تماميت‌خواهي امر همان را عامل سركوب و نفي ديگري قلمداد مي‌كند. چنين نگرشي آن‌ها را به دو نوع اخلاق مجزا نيز رهنمون ساخته است. از يك سو هستة بنيادي اخلاق نزد لكان امر واقع است كه در آن امر بيكران ميل همواره به شكل اختلالي در ساحت نمادين بروز مي‌كند و خلأ و تضادهاي واقعيت را افشا مي‌كند. از سوي ديگر بنياد اخلاق لويناس مسئوليت‌پذيري تقارن‌ناپذير سوژه در معرض چهرة ديگري است كه در آن التزام و تعهد به ديگري مقدم بر هر اختياري است.