تصوف و عرفان در مقام ويژگي گفتماني رساله‌هاي خوشنويسي سده‌هاي هشتم تا يازدهم هجري

تحولات تاريخي خوشنويسي اسلامي را مي‌توان با شناخت گفتمان‌هاي مختلف حاكم بر آن در ادوار مختلف بازخواني كرد. هدف اين پژوهش نيز بازشناخت يكي از گفتمان‌هاي تاريخ خوشنويسي، يعني گفتمان صوفيانه و تحليل ساز و كارهاي زمينه‌اي و رويه‌هاي تحميل انگاره‌هاي عرفاني توسط اين گفتمان بر رساله‌هاي خوشنويسي است. گفتماني كه به مرور بر اثر قدرت يافتن و دامنه نفوذ تصوف، در حدود سده‌هاي هشتم تا يازدهم هجري غالب گشت و آثار انگاره‌هاي عرفاني تحميلي آن را در اقسام جريانات فكري و مشاغل و هنرهاي اين دوره مي‌توان مشاهده كرد. اين گفتمان همچنين سبب به وجود آمدن ويژگي‌هاي مشترك در متون و رساله‌هاي مربوط به هنر خوشنويسي گشت. بنابراين در اين پژوهش با اتخاذ رويكرد تاريخي تفسيري و بهره‌گيري از روش تحليل گفتمان، به تعيين مفصل‌بندي‌ها و بازشناخت ويژگي‌هاي صوفيانه در رساله‌هاي خوشنويسي سده‌هاي هشتم تا يازدهم هجري پرداخته شده است. نتايج اين پژوهش نشان ‌مي‌دهد كه تلقي عرفاني از هنر خوشنويسي، در مقام ويژگي‌ گفتماني و تاريخمند خاص اين دوره بوده و نه تنها خصيصه ذاتي و هميشگي خوشنويسي اسلامي نبوده، بلكه در كشمكش و تقابل آشكار با ساير گفتمان‌هاي تاريخ‌ساز هنر اسلامي همچون گفتمان علمي هندسي در سده‌هاي پيشين قرار مي‌گيرد.