بررسي شرايط اعتبار سنجي قياس اقتراني «منفصله-منفصله» نزد ابن سينا و منطق دانان مسلمان

Determining the Truth-value of Alternative Syllogism According to Avicenna’s point of view and other muslim logicians

ابن سينا با ابتكار قياسات اقتراني شرطي، نقطه عطفي در منطق اسلامي پديد آورد. انتاج قياس شرطي متصله مورد تاييد همگان است اما در قياس منفصله با مشكلات و اختلاف آراء مواجه مي شويم. وي در آثار كثير خود شرايط متعدّد و متفاوتي درتعيين اعتبار قياسات اقتراني منفصله–منفصله ارائه كرد و قياس حقيقيه–حقيقيه را نا معتبر دانست. خواجه نصيرالدين طوسي به تبعيت از ابن سينا نه تنها قياس حقيقيه–حقيقيه بلكه قياس اقتراني متشكل از دو مانعه الجمع را نامعتبر دانست، در حالي كه منطق دانان معاصر او مانند افضل الدين خونجي و سراج الدين ارموي ضمن پذيرش برخي شرايط عمومي اين نوع قياس، قياس اقتراني شرطي دو حقيقيه و دو مانعه الجمع را با شرايطي منتج دانستند. به نظر مي رسد راه حل مشتركي كه گره گشاي اختلاف نظر ميان ابن سينا و منطق دانان بعد از او در اين مسئله است بازگرداندن مقدمات قياس به متصله و سپس تبعيت از قوانين دو متصله در نتيجه و در نهايت تبديل نتيجۀ متصله به منفصله است.

Avicenna's innovation on Conditional Categorical Syllogism is known as a turning point in Islamic logic. Conjunctive conditional syllogism is accepted as valid; but there are some problems and different opinions about Disjunctive syllogism. In his works, He mentions various conditions to determine the truth-value of Alternative syllogism and considers the Exclusive disjunctive syllogism as invalid. Following Avicenna's thoughts, Nasir al-din Tusi declares the Exclusive disjunctive syllogism invalid and holds that syllogism consists of two disjunctive propositions that are not valid either. Agreeing with some of the general conditions of the syllogism, other contemporary logicians namely Afzal al-din Khunaji and Siraj al-din Ormavai declares the two types as valid. It seems that the only way to solve the disagreement between the logicians on this issue is to change premises into the conjunctive syllogism and then follow the rules of conjunctive and finally reach the conclusion through changing Conjunctive into Disjunctive Syllogism.