دو تقرير رقيب در ماهيت استنتاج و نسبت آن با شهود در انديشۀ دكارت

Two rival versions of the nature of deduction and its relation to intuition in Descartes' thought

اين پژوهش به بررسي ماهيت استنتاج و نسبت آن با شهود در انديشۀ دكارت مي‌پردازد. برخي مدعيات دكارتي مبني بر يقيني‌تر بودن شهود و قابليت فروكاهش استنتاج به آن، از جمله سرچشمه‌هاي اين بحث است كه دست‌كم دو تقرير رقيب هنجاري-اصل‌موضوعي و روان‌شناسي‌گروانۀ بحث شده در اين پژوهش را در ميان شارحان برانگيخته است. آرمان تقرير نخست، كاستن از نقش حافظه و گاه تخيل در زنجيره‌هاي طولاني استنتاج به‌واسطۀ خطاپذيري آنها در ديد دكارت است. حصول اين آرمان هم وابسته به ممارست و تمرين براي جاي‌دادن زنجيره‌هاي استنتاجي هر چه طولاني‌تر در يك شهود واحد دكارتي است. اين تقرير هم استقلال نتيجۀ منطقي را مي‌پذيرد، هم استنتاج را قابل‌تعريف بر اساس معرِّف‌هايي همچون قواعد تبديل و اصول پايۀ منطقي مي‌داند هم اين‌كه منافاتي با درخت اصل‌موضوعي معرفت دكارتي ندارد. اما تقرير دوم اساساً درون‌مايۀ استنتاج را همان فراچنگ‌آوردن شهودي به‌عنوان فعل سادۀ ذهني مي‌داند كه چيزي جز يك شهود پيچيده با متعلّقات متعدد نيست. لذا اين تقرير، استنتاج را فاقد درون‌مايۀ منطقي و غيرقابل‌تعريف بر اساس معرِّف‌هايي همچون اصول و قواعد منطقي مي‌داند و به‌جاي آن فراچنگ‌آوردنِ حقيقت مستنتج آشكار شده در پرتو نوعي شفافيت ِروان‌شناختيِ تجربه شده توسط سوژۀ معرفت را مي‌نشاند. نشان داده‌ام كه هر دو تقرير با تكيه بر بخشي از متون دكارت مي‌كوشند قابل‌جمع با عينيتِ شناختي به‌نظر برسند و قرائتي فطري و انتخاب‌ناپذير از منطق دكارتي ارائه كنند؛ اما تقرير دوم هم با فقره‌هاي اساسي‌تر انديشۀ دكارت و هم با استقلال منطق منافات دارد؛ لذا نمي‌تواند به‌نحو قابل قبولي از عهده اين دو مدعا برآيد.

This paper examines two rival versions (normative-axiomatic and psychologistic) about the nature of deduction and its relation with intuition in Descartes' thought. The ideal of the first version is to reduce the role of the faculty of memory and, sometimes, the role of the faculty of imagination in long chains of deduction due to their fallibility in Descartes' view. Achieving this ideal also depends on the mental training and practicing to place longer inferential chains in a single Cartesian intuition. This version accepts the independence of a logical consequence, considers deduction to be definable on the basis of definiens such as rules of inference and the basic principles of logic, and does not contradict the axiomatic tree of Cartesian knowledge. But the second version essentially sees deduction as nothing more than an intuitive grasping: a simple mental act that is nothing more than a complex intuition of several intuitive things. Therefore, this version considers deduction to have no logical regulations and considers it indefinable based on definiens such as logical principles and rules, and instead places the grasp of a truth that manifests in a kind of psychological clarity experienced by the knowing subject. These two versions try to seem compatible with cognitive objectivity and offer an innate and inadoptable reading of Cartesian logic; But since the second version contradicts both the more fundamental points of Descartes' thought and the independence of logic, this version cannot lead to the cognitive objectivity and innateness of logic in an acceptable way.