اوليانامه‌نويسي متصوفه (چشم‌اندازي تاريخي به تحولات يك ژانر)

Sufi Hagiography (Historical Perspectives on the Developments of a Genre)

يكي از انواع نگارش‌ها در ادب صوفيه، مجموعه‌هايي است گرد‌آمده در ضبط و نقل اقوال و احوال مشايخ و پيران تصوّف؛ آثاري كه در تعبيري عام، تذكره‌هاي صوفيانه خوانده مي‌شود. اين دسته از آثار عموماً برآمده از سنّتي رايج در اغلب قريب‌به‌اتفاق اديان و مذاهب است كه حيات اوليا و قدّيسين را خاصه پس از مرگ آنان، نه صرفاً مقيد به چهارچوب عينيت و واقعيت تاريخي حيات ايشان، بلكه بيشتر آميخته و پوشيده با لايه‌هاي متعددي از افسانه و كرامت و در ساحتي قدسي و منزّه به تصوير مي‌‌كشد؛ سنّتي كه از تمامي انواع و گونه‌هاي آن در وسيع‌ترين معنايش مي‌توان به مقدّس‌نگاري/ سپنتانگاري (Hagiography) تعبير كرد. از اين ميراث صوفيه در مقام يك نوع / ژانر، با تعابيري چون احوال يا حالات / تذكره / سيره يا سيرت يا سيرت‌نامه يا سِير/ مقامات و مناقب‌ يا مناقب‌نامه/ ولي‌نامه/ اوليانامه در منابع كهن و جديد ياد شده است. پژوهش حاضر از ديدگاه نقد ژانر و بررسي چشم‌انداز تاريخي تحولات اين گونه از نوشتارهاي صوفيان است كه نشان مي‌دهد ژانر مذكور چگونه از ميراث زهدنويسان اوليه سر بر مي‌آورد و در نقطۀ اوج تكامل خود به اوليانامه‌هاي اختصاصي مشايخ منجر مي‌شود.

One of the types of writings in Sufi literature is collections collected in recording and quoting the sayings of Sufi elders and elders؛ Works that in a general sense are called Sufi memoirs. This group of works is generally derived from a common tradition in most of the almost all religions and sects that the lives of saints and saints, especially after their death, are not limited to the objectivity and historical reality of their lives, but more intertwined and covered with multiple layers of myth. A tradition of all kinds in its broadest sense can be interpreted as Hagiography. This heritage of Sufism as a type / genre has been mentioned in old and new sources with expressions such as circumstances or situations / Tazkereh / Sira or Sirat or Sirtnameh or Sir / Maqamat and Manaqbeh or Manaqbehnameh / Walinameh / Ulyanameh. The present study is a critique of the genre and examines the historical perspective of the developments of this type of Sufi writings, which shows how the genre originated from the legacy of the early ascetics and at the peak of its development leads to the specific scriptures of the elders.