جوشش جوهر هستي در سبك هندي (خوانش صدرايي شعر صائب تبريزي)

Substantial motion of the universe in the indo - Persian poetry (A Sadrian reading of Saeb - e -Tabrizi's poem)

چكيده تخيل شاعران فارسيگوي قرن يازده و دوازده، به جانب نازك‌انديشي در طبيعت و ذره‌نگري در پديده‌ها گراييده است. اين گرايش همزمان است با تحولاتي كه در فلسفۀ ايراني در اصفهان قرن يازدهم روي داد. محتمل است كه اين همزماني حاصل تأثر ادبيات و حكمت از يكديگر باشد. در اين مقاله مسألۀ «حركت در جوهر طبيعت» به عنوان موضوع مشترك در شعر نازك‌خيال صائب و حكمت متعاليه ملاصدرا بررسي شده است. اين جستار مي‌كوشد تا شباهت دو گفتمان فلسفي و ادبي را در نگرش به يك موضوع (حركت در جوهر) نشان دهد. براي اين منظور تخيلات شعري را - كه پويايي و حركت دروني هستي را بازنمايي نمايي مي‌كند- در شعر نمايندۀ برجستۀ نازك‌خيالان يعني صائب تبريزي (1006- 1087 ق) بررسي كرده و شباهت نگرش صائب را با انديشۀ حركت جوهري ملاصدرا نشان داده است. آنچه صدراي فيلسوف با برهان و استدلال دربارۀ حركت جوهري و انقلاب مستمر وجود بيان كرده شاعر نازك‌خيال با قوۀ مخيله در صورت‌هاي محاكاتي بازنموده است.

Abstract In the 16th century (11the AH), the ideas of Shiite philosopher, Mullā Sadrā (1572-1640 AD / 979-1050 AH) brought about fundamental changes in Islamic ontology, especially some of his innovative ideas on the originality of existence, and Substantial Motion. Simultaneously with these changes, the imaginative style of Persian poetry (indo-Persian poetry) underwent changes, with a dynamic view to existence and substance of nature. The article is actually a comparative study on philosophy and poetry, which deals with the "Substantial Motion of nature" as a common theme in poetry of Saeb Tabrizi (1006-1087 AH), the Persian poet of the 16th century, and Mulla Sadra's transcendental wisdom, and tries to show the similarity between Sadra's philosophical thought and Saeb's poetic attitude to movement in essence of nature.