واكنش برخي صفات مورفولوژيكي، عملكرد دانه و كارايي نيتروژن ژنوتيپ‌هاي گلرنگ با ازتوباكتر و كود شيميايي نيتروژن در شرايط ديم

Response of some morphological traits, grain yield and nitrogen efficiency of safflower genotypes by Azotobacter chroococcum and nitrogen fertilizer under rainfed conditions

به منظور بررسي تأثير ازتوباكتر و كود شيميايي نيتروژن بر صفات مورفولوژيكي، ميزان جذب نيتروژن، ميزان روغن، عملكرد دانه و كارايي مصرف نيتروژن شش ژنوتيپ‌ گلرنگ تحت شرايط ديم، آزمايشي به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك­هاي كامل تصادفي با سه تكرار در دو سال زراعي 95-1394 و 1395-96 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي سرابله در استان ايلام اجرا شد. فاكتورهاي آزمايش شامل تركيبي از تلقيح بذر با ازتوباكتر همراه با مصرف كود شيميايي اوره در چهار سطح (بدون مصرف هيچ منبع كودي (شاهد)، تلقيح بذر با ازتوباكتر، تلقيح بذر با ازتوباكتر+ 50 درصد نيتروژن از منبع اوره و 100 درصد نيتروژن از منبع كود شيميايي اوره) و شش ژنوتيپ گلرنگ (312-S6-697، PI-401478، PI-253895، PI-306974، پديده و سينا) بودند. نتايج تجزيه واريانس مركب براي دو سال نشان داد كه اثرات اصلي منبع كود نيتروژن و ژنوتيپ بر كليه ويژگي‌هاي گياهي اندازه‌گيري شده معني‌دار بودند. اثرات برهمكنش منبع نيتروژن × ژنوتيپ تنها بر صفات حجم ريشه، شاخص سطح برگ، تعداد شاخه فرعي، نيتروژن دانه، نيتروژن كاه و كلش و ميزان جذب كل نيتروژن معني‌دار بود. نتايج مقايسه ميانگين‌ها نشان داد كه تيمار تلقيح با ازتوباكتر + 50 درصد كود شيميايي نيتروژن نسبت به تيمار 100 درصد مصرف كود شيميايي نيتروژن، كارايي مصرف نيتروژن بالاتري داشت ولي، تفاوت معني‌داري در عملكرد دانه بين اين دو تيمار وجود نداشت. مقايسه ميانگين ژنوتيپ‌ها نشان داد، سينا با بيشترين عملكرد دانه (1203 كيلوگرم در هكتار) و كارآيي مصرف نيتروژن (49/17 كيلوگرم بر كيلوگرم) رقم برتر بين ژنوتيپ­هاي بررسي شده شناخته شد.بنابراين با توجه به ضرورت كاهش خطرات زيست محيطي در اثر مصرف بيش از حد كود شيمايي نيتروژن، استفاده از ارقام مناسب (سينا) با كاربرد 50 درصد مقدار توصيه شده كود شيميايي نيتروژن به همراه ازتوباكتر براي زراعت گلرنگ تحت شرايط ديم منطقه توصيه مي­شود.

This study was performed for the evaluation of the effect of Azotobacter and nitrogen levels on morphological traits, plant nitrogen uptake rate, seed oil and yield and nitrogen use efficiency of six safflower (Carthamus tinctorius L.) genotypes under rainfed conditions, as a factorial experiment based on a randomized complete block design with three replications, during 2015-2016 and 2016-2017 growing seasons. Experimental factors were seed inoculation with Azotobacter and urea chemical fertilizer application (Non-inoculated with Azotobacter and urea as control, seed inoculation with Azotobacter, inoculation with Azotobacter + 50% N and inoculation with Azotobacter + 100% N) and six genotypes of safflower (312-S6-692, PI-401478, PI-253895, PI-306974, padide and sina). The combined analysis of variance for two years showed that the main effects of fertilizer and genotype had significant effect on all of the traits. The interaction of nitrogen × genotype was significant on root volume, leaf are index, number of lateral branches, grain nitrogen, straw nitrogen and total nitrogen uptake. Result showed that inoculation with aztobacter + 50% use of nitrogen had higher nitrogen use efficiency than aztobacter + 100% use of nitrogen. However, there was no significant difference in the grain yield between those fertilizer treatments. Sina with the highest values of grain yield (1203 kg.ha-1) and nitrogen use efficiency (17.49 kg.kg) was considered as superior variety. Therefore, with the aim of reducing environmental pollution by excessive use of N chemical fertilizer, application of Azotobacter is suitable for safflower production under daryland conditions.