زنانه‌نگاري در نسخۀ مصوّر حملۀ حيدري (مقايسۀ تطبيقي جايگاه زن در نگاره‌هاي نسخ مصوّر حملۀ حيدري)

Feminism in the Illustrated Manuscript of Hamle-ye Heydari (Comparative Study of the role of Women in Illustrations of Hamle-ye Heydari Copies)

مردان در حماسه ها عهده دار نقشه اي اصلي هستند و حضور زنان در سايه قرار مي گيرد. اگر اين حماسه موضوع ديني داشته باشد، منع حضور زنان دوچندان مي شود. پژوهش حاضر جايگاه زن را در نگاره هاي نسخة حملة حيدري باذل مشهدي (مورخ1222 ه.ق، محفوظ در كتابخانة ملي فرانسه) از منظر موضوع، ارتباط متن و تصوير، شاخصه هاي تصويري و... بررسي مي كند. براي نشان‌دادن اهميت جايگاه زن در اين نسخه، نگاره هاي آن را با يكي از نسخ هم عصر، يعني چاپ سنگي مصور حملة حيدري راجي كرماني، مقايسه مي كنيم. اين دو نسخه تقريباً در يك دورة زماني (عصر قاجار) اما در دو مكان مختلف (هند و ايران) مصور شده اند. اين مقايسه تطبيقي نشان مي دهد كه حملة باذل، زن را در نقشه اي متنوع و گوناگوني به تصوير درآورده است؛ از زن در جايگاه قديس يا فرشته گرفته تا زناني در نقش نوازنده و رقصنده. اما تصوير زن در نگاره هاي حملة راجي به فرشته و قديس محدود مي شود. نگارگر اين نسخه با ابداع شيوه اي نوين و خلاقانه، نه‌تنها بر حضور زنان چشم نپوشيده، بلكه آنان را دوشادوش يا حتي پيشاپيش مردان ترسيم كرده است. اين موارد سبب مي شود كه زن در نگاره هاي حملة حيدري باذل از چارچوب هاي فكري و فرهنگيِ سنتي فراتر رود و نقشه ايي را عهده دار شود كه در تصاوير كمتر حماسه اي مي توان نظير آن را پيدا كرد.

In the Persian epic men play the main roles while the presence of women is usually under shadow. If the epic also has a religious theme, the role of women is becoming even more insignificant. However, in one of the illustrated manuscripts of Hamle-ye Heydari of Bazel Mashhadi (dated 1222 A.H., Bibliothèque Nationale de France) women were painted in the important roles. This copy not only did not ignore the presence of women but also depicted women next to the men or even ahead of them. This article explore the drawings from the perspective of subject, text-image relationship, visual features, and so on in order to show the prominent position of women in this illustrated copy. In addition, I compare this copy with one of the contemporary lithographic copy of Hamle-ye Heydari by Raji Kermani to show how the painter breaks traditions to emphasize on the women participation in the paints. These two manuscripts are depicted in the same period of time, the Qajar era, but in two different places; the first one in India and the second one in Iran. This comparative study shows that in the Hamle-ye Bazel women were portrayed in the variety of roles from the saints or angels to the musicians or dancers. While the image of women in the painting of Hamle-ye Raji are just limited to the angel and saint. Furthermore, in Hamle-ye Bazel women have a dominant role even if the text has no mention to them but in Hamle-ye Raji only there are a few images of the women. All of these reasons prove that woman in Hamle-ye Bazel’s paintings goes beyond the traditional framework and take a role that is exclusive in Persian manuscript tradition.