بررسي حضور مؤلفه‌هاي فكري سنت افلاطوني ـ افلوطيني در انديشة خواجه نصيرالدين طوسي

A Study of the Philosophical Elements of Platonic-Plotinian Tradition in Khwājah Naṣīr al-Dīn Ṭūsī’s Philosophy

حكمت و فلسفه در ايران پس از اسلام و همچنين در ديگر نقاط جهان اسلام، از طريق نهضت ترجمه با حكمت يوناني پيوند خورده و به تعامل رسيده است. خواجه نصيرالدين طوسي از جمله انديشمندان برجسته در جهان اسلام است كه از طريق حكمت مشاء و آثار فارابي و ابن‌سينا، با فلسفة يوناني آشنا شده و با ابتكارات خود بر غناي آن افزوده است. حال پرسش اينجاست كه كداميك از مؤلفه هاي فكري حكمت يوناني، بويژه سنت افلاطوني ـ افلوطيني، در انديشه‌هاي فلسفي و كلامي خواجه نصيرالدين طوسي حضور دارد؟ در اين پژوهش كه با روش توصيفي ـ تحليلي و با مراجعه به آثار خواجه نصير صورت گرفت، دريافتيم كه اين حضور و مشابهت در قالب اشكال مختلفي بروز كرده است كه عبارتند از: 1) پذيرش كامل و بدون تغيير، گرچه همراه با جابجايي، ديدگاههاي يوناني؛ مانند اكثر مسائل منطق، مبحث مقولات دهگانه، علل اربعه و تقسيمات علوم؛ 2) تكميل، تغيير و افزودن براهيني بر اثبات ديدگاههاي پيشين؛ مانند مسئلة امتناع تسلسل، تجرد نفس، اثبات واجب، توحيد واجب، امتناع صدور كثير از واحد، اتحاد عاقل و معقول و جوهريت صور نوعيه؛ 3) تغيير محتوا و ماهيت ديدگاه هاي يوناني در عين حفظ نام و عنوان قديمي آن ها؛ مانند مثل افلاطوني.

After the rise of Islam, philosophy and wisdom in Iran and in other corners of the world of Islam were united with Greek philosophy and interacted with it through the Translation Movement. Khwājah Naṣīr al-Dīn Ṭūsī was of the prominent thinkers of the world of Islam who became familiar with Greek philosophy and enriched it in the light of his innovations through the Peripatetic Philosophy and the works of Fārābī and Ibn Sīnā. Now, the question is which of the philosophical elements of Greek wisdom, particularly the Platonic-Plotinian tradition, is more visible in Ṭūsī’s philosophical-kalāmī thoughts. This study, which was carried out following a descriptive-analytic method and through exploring Ṭūsī’s works, concludes that this presence and similarity have emerged in different forms, including: 1) complete acceptance of Greek views without any change though with some displacement of Greek views, such as the most logical problems, the discussion of the ten-fold categories, the four-fold causes, and classifications of sciences; 2) completion, change, and addition of some arguments for demonstrating the previous views, such as the problem of impossibility of endless chain, immateriality of the soul, proving the Necessary, oneness of the Necessary, impossibility of the emanation of many from the one, unio‎n of the intellect and intelligible, and the substantial nature of archetypes, and 3) the change of the content and nature of Greek views while preserving their old names, such as Platonic Ideas.