جستاري بر حسن و قبح عقلي از ديدگاه نهج‎‌البلاغه

حسن و قبح از جمله موضوعات مهم دانش كلام اسلامي است كه نتايج مختلفي در حوزه‌ها و شاخه‌هايي چون اخلاق و عقايد دارد. اشاعره حسن و قبح را شرعي و محصول احكام مي‌دانند و معتزله و شيعه آن را از احكام عقل و مقدّم بر شرع دانسته‌اند. طبق ديدگاه دسته دوم، حسن و قبح احكام، تابع مصالح و مفاسد آن‌هاست. حكم حَسَن تابع مصلحت و حكم قبيح داراي مفسده است. البته به جهت محدوديت هاي عقل آدمي، يافتن مصالح و مفاسدِ پشتيبان و يا حسن و قبح احكام، صرفا براي برخي احكام محقق مي‌شود نه به‌صورت قاعده كلي. پژوهش حاضر با رويكردي تحليليتوصيفي مبتني بر روشي كتابخانه اي در پي تحقيق پيرامون نگرش نهج‌البلاغه به مسئله حُسن و قبح و پاسخ به اين سؤال است كه آيا مي‌توان از آن بر نظريه حسن و قبح اقامه دليل نمود؟ در پاسخ به پرسش محوري پژوهش ممكن است برخي ادعا كنند كه اين كتاب دغدغه مسأله حسن و قبح را نداشته و اشاره‌اي به اين اصل ندارد. حال آنكه از برخي تعابير آن مي‌توان بر اثبات و تأييد مدعاي اين اصل مهم كلامي بهره گرفت. از اين رو، به كمك نگرش نهج‌البلاغه به مسئله فطرت، نقش و جايگاه عقل و همچنين گوشه هايي از بيانات امام (ع) مي‌توان پاسخ پرسش پژوهش را يافت؛ با توجه به اين نكته كه عقلي بودن حسن و قبح، وجداني است. اقامه دلايل و شواهد نقلي بر آن بيشتر جنبه تنبيهي و برطرف‌كنندگي غبار غفلت از آن دارد.