چندمعنايي در تركيب‌هاي داراي ساخت [X be-VPRES]: تحليلي در چارچوب نظري صرف ساخت

هدف اين مقاله بررسي ساخت تركيبي [X be-VPRES] در زبان فارسي از ديدگاه انگاره ي صرف ساخت است. اين پژوهش پديده ي چندمعنايي را در ساخت مورد نظر بررسي كرده است، طرحواره ي اين ساخت و همچنين زيرطرحواره هاي آن را مشخص مي كند، و همچنين ساختار سلسله مراتبي اين ساخت را در واژگان فارسي زبانان بررسي خواهد كرد. داده هاي پژوهش از فرهنگ بزرگ سخن (1381) گردآوري شده اند و در مواردي با لغت‌نامه ي دهخدا (1390) مطابقت داده شده اند. البته اگر معناي برخي واژه ها مشخص نبود، از كتاب ريشه يابي تاريخي اصطلاحات فارسي (پرتوي آملي، 1391) نيز استفاده شده است. در مجموع، سي و نه واژه از اين استخراج شد كه همگي مورد بررسي قرار گرفتند. رويكرد پژوهش حاضر، كاربردبنياد و ساخت بنياد و بر پايه ي انگاره ي صرف ساخت است و سعي پژوهشگران در اين پژوهش بر آن بود كه طرحواره ي ساختي و ساخت اين واژه ها را مشخص نمايند. براي اين منظور، معناي واژه ها در قالب مثال هاي واقعي از پيكره ي زباني مورد بررسي قرار گرفتند؛ علاوه بر اين به رابطه ي معنايي موجود بين دو جزء غيرفعلي و فعلي نيز توجه شده است. به كمك اين دو مؤلفه داده هاي مورد نظر در پنج گروه معنايي متفاوت طبقه بندي شدند. يافته هاي پژوهش نشان داد كه اين ساخت در زبان فارسي ساختي چندمعناست. اين چندمعنايي در سطح ساخت ديده مي شود، از همين روست كه چندمعنايي مورد نظر را ساختي مي دانيم. با مطالعه ي داده ها مجموعاً پنج معناي كنشگر، بهره ور، كنش پذير، ويژگي و پذيرنده در اين ساخت يافت شد. بررسي اين معاني نشان مي دهد كه همه ي معاني به دست آمده به نوعي مرتبط با رابطه ي موجود بين اجزاي تركيب است. بنابراين، انتزاعي ترين يا طرحواره اي ترين معنا در اين نوع ساخت را مي توان «هستار مرتبط با كنش XV» در نظر گرفت كه در رابطه اي سلسله مراتبي بر پنج ساخت ديگر كه هر يك معناي مشخص تري دارند، اشراف دارد. در واقع، اين پنج ساخت زيرطرحواره هاي ساخت انتزاعي بالادست محسوب مي شوند كه برخي ويژگي هاي آن را به ارث مي برند.