سبك شناسي گفتمانِ داستان كوتاه «دهليز» از منظر فرانقش هاي «انديشگاني» و «متني» بر اساس دستور نقش گراي نظام مند هليدي

پژوهش حاضر با هدف تحليل سبك گفتمانِ داستان «دهليز» اثر هوشنگ گلشيري، كاربرد زبان را در اين متن بر مبناي دستور نقش گراي نظام مند مورد مطالعه قرار داده است. پرسش اصلي در اين جستار، آن است كه عناصر زبانيِ داستان در بازنمود واقعيت هاي سياسي و اجتماعيِ عصر تا چه حد موفق بوده اند؟ نگارندگان براي دست يابي به پاسخ اين پرسش، متن داستان را با توجه به فرانقش هاي مطرح در نظريۀ هليدي مورد بررسي قرار داده تا نشان دهند كه تصاوير ذهني گلشيري از واقعيت چگونه در زبان نوشتۀ او رمزگذاري شده اند. در داستان مورد بحث، 239 فرايند فعلي مشاهده شد كه نگارندگان همۀ آن ها را بر اساس الگوي تحليل دستور نقش گرا مورد بررسي قرار دادند، اما به دليل محدوديت حجم مقاله، صرفاً به ذكر چند نمونۀ شاخص از هر فرايند اكتفا شد. روش اين پژوهش، توصيفي تحليلي است. بدين نحو كه در ابتدا همۀ افعال موجود در متن استخراج و بسامد فرايندهاي به كاررفته در آن ها مشخص گرديد؛ سپس مطابق روش هليدي به گروه بندي و تحليل آن ها پرداخته شد. در ميان فرانقش هاي سه گانه، تمركز مقالۀ حاضر بر فرانقش هاي انديشگاني و متني است. يافته هاي پژوهش بيان گر كاربست بيشتر فرايندهاي مادي، رفتاري و رابطه اي و بسامد كمتر فرايندهاي وجودي، ذهني و كلامي است. فركانس بالاي فرايند مادي در داستان، مناسبت آن را با بافت تاريخيِ جامعۀ عصر گلشيري منعكس مي سازد كه هم زمان بوده است با رشد تفكر سرمايه داري و توسعۀ صنعت در ايران. همچنين اين فرايند نشان‏ مي دهد كه نويسنده در گفتمان خود در پيِ ملموس نشان دادن نگرشش نسبت به اوضاع سياسي جامعه است. در مقايسه با فرايند مادي، فرايندهاي ذهني از بسامدي كمتر برخوردارند كه حاكي از آن است كه نويسنده احساسات و ويژگي هاي ذهني خود و مشاركين گفتمان را كمتر وارد داستان نموده است. كاربرد فراوان وجه اخباري و افعال ماضي عواملي هستند كه باعث پيدايش ميزان قطعيت بالايي در گفتمان شده اند.