مطالعه معناي متباين نگاره "اسكندر در برابر ياجوج و ماجوج سد مي سازد" در دو نسخه فالنامه پراكنده و توپقاپي

The study of the opposite meaning of "Alexander in front of Gog and Magog dam" in two versions of the dispersed and Topkapi Falnama

كتب فالنامه حاوي تصاوير جالب و جذابي از پيامبران، ائمه، فرشتگان، ديوها، علائم منطقه‌البروج و غيره يكي از راه‌هاي دست‌يابي به ناشناخته‌ها محسوب مي‌شده است و تنها چهار نسخه درخور توجه از دوره صفوي باقي‌مانده است كه سه نسخه آن به زبان فارسي است. فالنامه‌هاي مصور‌ دوره صفوي عقايد، باورها و سنت‌هاي رايج جـامعه را نشان مي‌دهد. انگاره "اسكندر در برابر ياجوج و ماجوج سد مي‌سازد" از نگاره‌هاي مشترك در دو نسخه فالنامه توپقاپي(1580-1570م.) و پراكنده (1560-1550م.) است كه يك موضوع، دو تفسير كاملاً جداگانه دارد. اسكندر در ادبيات فارسي و تركي نماديست از عقل و اعتدال. موضوع‌هاي مشترك در فالي يكسان را نشان داده‌اند درحالي‌كه در اين موضوع، باوجود موضوع مشترك، عناصر محتوايي و بصري دخيل در دو نگاره، انجامي متباين از يكديگر در فال را رقم‌زده‌اند. هدف اصلي پژوهش، بررسي عناصر حاكم بر نگاره هر فال بوده كه سبب تفاوت معاني فال‌ها شده است. بنابراين چه عواملي در محتوا و عناصر بصري دو نگاره، معاني متضاد فال با موضوع يكسان را موجب شده است؟ روش تحقيق، توصيفي تحليلي و جمع‌آوري اطلاعات به شيوه كتابخانه‌اي است. يافته‌ها نشان دارند علت تفاوت معاني فال‌ها در عناصر حاكم بر نگاره‌ها پنهان است. شاه‌تهماسب خود را در جايگاه اسكندر دانسته است. ثبات و تعادل تصوير نسخه فالنامه پراكنده، حضور دو پيامبر الهي خضر و الياس كه پيامبران راهبر در تاريكي و نمودي از روشني‌اند، انار و سپند خبر از خوش‌يمني فال در نسخه پراكنده داده و در مقابل بي‌ثباتي تصوير نسخه فالنامه توقاپي، حضور قوم نااهل، آيه قرآني مبني بر فساد قوم ياجوج و ماجوج در زمين و اندازه بزرگ ديوان در نگاره، بديمني را در فال به همراه داشته است.

The image of “Alexander Builds a Wall Against Gog and Magog” is mutual in disperesed Falnama and Topkapi Persian copy. In almost all instances, the meaning of an omen remains consistent across various volumes. In two cases, however, identical subject has two different interpretations. The question is what factor or factors have caused differences in meanings of omens with the same subject. The main aim of the present research is to study the elements of each illustration, which has caused differences in meaning of omens. This current study was done through descriptive analysis and it’s data gathering was carried out in library method . The findings indicate that the reason for the difference between meanings of the horoscope is hidden in the elements governing the images. The stability and balance of the image, the presence of the two divine prophets, pomegranates and spandans, revealed the splendor of the horoscope in the disputed version. In contrast to the instability of the image, the presence of the people of Nav'il, the Qur'anic verse on the corruption of the people of Gog and Magog in the land and the large size of the bogies in the image, In the Topkapi version.