عوامل موثر در شكل گيري و افول قلاع و استحكامات دفاعي شهرستان هاي جلفا، خداآفرين و كليبر از هزاره اول ق.م تا دوره قاجار

بشر در طول تاريخ، بسته به شرايط زماني و مكاني، تمهيدات و روش هاي دفاعي مختلفي را براي در امان ماندن از حوادث طبيعي و انساني مد نظر داشته است. قلاع و استحكامات دفاعي نظامي نمونه‌ بارزي در اين خصوص هستند. شكل و فرم اين استحكامات به فراخور رشد ذهني و فكري بشر و به موازات پيشرفت سلاح‌هاي تهاجمي و تدافعي تكامل مي‌يافته است. در اين ميان، پژوهش حاضر درصدد بررسي اين پرسش است كه چه عواملي در مكان گزيني، شكل گيري و افول قلاع و استحكامات دفاعي شهرستان هاي مرزي آذربايجان شرقي (جلفا، خداآفرين و كليبر) تاثير داشته است؟ روش تحقيق در اين پژوهش مبتني بر رويكردي نظري در قالب توصيفي تحليلي است و داده ها با روش اسنادي و ميداني گردآوري، سپس با مطالعات كتابخانه اي در چهارچوب سوالات و فرضيات پژوهش، طبقه بندي و تحليل شده است. يافته‌هاي تحقيق حاكي از آن است كه سهولت دسترسي به منابع آب و نزديكي به رودخانه ها و چشمه ها براي تامين آب مورد نياز قلعه بانان و قلعه نشينان، ارتفاع مناسب و اشراف و تسلط بر محيط پيراموني و دسترسي آسان به راه هاي مواصلاتي تاثير به سزايي در مكان گزيني و شكل گيري قلاع محدوده مورد مطالعه داشته است. در اين قلاع، از توپوگرافي و شكل زمين به بهترين شكل ممكن استفاده شده و پلان و الگوي گسترش آنها به صورت ارگانيك شكل گرفته است. قلعه هاي محدوده مورد مطالعه به مانند قلعه هاي ساير مناطق ايران، كاركردهاي متعددي داشته، كه كاركرد نظامي و سرحدي در حاشيه رود ارس بارزتر است.