پايش امنيّت اكولوژيك شهرستان اصفهان با رهيافت خدمات اكوسيستمي

Monitoring the Ecological Security of Esfahan with an Ecosystem Service Approach

مناطق خشك و نيمه­ خشك جهان براثر عوامل انساني و طبيعي، دچار تغيير و تخريب شديد شده است. اين مناطق به ­علّت دارا بودن اكوسيستم ­هاي منحصر به‌ فرد و منابع غني، نيز مناطق مستعد ازنظر توسعة اقتصادي، نقش مهمّي در كاهش بلاهاي طبيعي و رفاه بشر دارند. در اين راستا به‌ منظور برآورد تأثير فشارهاي انساني بر ظرفيت زيستي در شهرستان اصفهان در طول سال ­هاي 1379 تا 1398، شاخص­ فشار ردّ پاي مصرف و شاخص­ فشار ردّ پاي توليد با تكيه بر مفهوم ردّ پاي اكولوژيك استفاده شد؛ همچنين به‌ منظور برآورد فشارهاي ايجادشدة حاصل از ردّ پاي مصرف و توليد پسماند (ورودي و خروجي) شاخص توزيع ردّ پاي اكولوژيك ارزيابي شد. در پژوهش حاضر براي بررسي سطح امنيّت اكولوژيك خدمت ذخيرة كربن با شاخص ردّ پاي اكولوژيك ادغام شد تا عملكرد اكوسيستم نيز به‌ عنوان معياري در ارزيابي ­ها لحاظ شود. نتايج نشان داد كه باوجود نوسانات متفاوت در روند تغييرات شاخص­ فشار ردّ پاي مصرف و شاخص­ فشار ردّ پاي توليد در طول دورة مطالعاتي، به ­طور عمده اين شاخص­ ها روند كاهشي داشته­ اند؛ افزون بر اين، منفي ­بودن مقدار شاخص توزيع ردّ پاي اكولوژيك نشان‌ دهندة اثرگذاري بالاتر ردّ پاي مصرف در تعيين شاخص امنيّت اكولوژيك نسبت به ردّ پاي توليد بوده است و با توجّه به مدل تصميم گيري، اين شاخص در كلاس «ريسك بالا» قرار گرفته است. مقايسة ظرفيت زيستي با ردّ پاي اكولوژيك نمايانگر كسري شديد اكولوژيك و امنيّت اكولوژيك پايين در شهرستان اصفهان در طول مدّت‌ زمان مورد نظر است. نتايج به‌دست‌آمده از نوشتار پيش رو به سياست‌گذاران و تصميم­ گيران كمك خواهد كرد تا با توجّه به ضوابط آمايش سرزمين، راهبردهايي همچون سناريوي كاهش ردّ پاي اكولوژيك يا افزايش ظرفيت زيستي را اتّخاذ نمايند.

Arid and semi-arid regions of the world have been severely degraded by human and natural factors. These regions play an important role in reducing natural disasters and improving human well-being due to their unique ecosystems, rich resources and economically suitable areas. In this regards, in order to estimate the effects of man-made pressures on biological capacity of Esfahan city, consumption footprint pressure index (CFPI) and production footprint pressure index (PFPI) were used based on the concept of ecological footprint during 2000-2019. Besides, the ecological footprint distribution index (EFCI) was evaluated to investigate the pressures created by CFPI and PFPI. In this study, carbon storage service was integrated with ecological footprint index to evaluate the level of ecological security index (ESI) for consideration of the performance of the ecosystem as a criterion in the evaluations. The results showed that despite the different fluctuations in the trend of CFPI and PFPI variations during the study timespan, these indices have approximately a decreasing trend. In addition, the negative values of EFCI illustrates the higher effectiveness of the consumption footprint in determining the ecological safety index than the production footprint, and according to the decision-making model, this index in the ‘high risk’ class. Comparison of the biological capacity and the ecological footprint highlighted a severe ecological deficit and weak ecological security in Esfahan city during the studied timespan. The outcomes to this study could help policy makers and decision makers to adopt strategies such as the scenario of reducing the ecological footprint or increasing the biological capacity considering the land management criteria.