كنش متقابل دانش و قدرت در سير تحول سياست نامه‌نويسي تاريخ ايران دوره‌ اسلامي

The Interaction of Knowledge and Power in the Evolution of Writing of History of Iran in the Islamic Period

مباحث مربوط به انديشه‌ سياسي در ايران، با تمركز بر دوره‌ اسلامي محقق را مستقيماً به مجموعه‌اي از آثار ارجاع مي‌دهد كه ذيل عنوان سياست‌نامه در دوره‌هاي مختلف تاريخ به نگارش درآمده‌اند. سياست‌ نامه‌نويسي در اين دوران حاصل انباشت يك دوگانگي فكري ـ فرهنگي است كه از سويي بازتابي از انديشه‌ سياسي در دوران ايران باستان و از ديگر سو نيز با رگه‌هايي از انديشه‌ سياسي اسلامي درهم‌آميخته است. معتبرترين اثر در اين چارچوب سياست‌نامه‌ خواجه نظام الملك طوسي در دوران سلجوقي است. پس از آن، آثار ديگري نيز كه به نگارش درآمده و تحت اين عنوان مورد خطاب قرار گرفته‌اند، به لحاظ روش و محتوا، با تغييراتي تقريباً از همان روند پيشين پيروي كرده‌اند. با اين حال، مي توان غالباً هدف از نگارش اين آثار را در اصل بر حفظ قدرت حاكم دانست. حفظ قدرت حاكم، با تلاش براي مشروعيت‌بخشي به آن در يك درهم‌كنشي دانش ـ قدرت قابل فهم است. نتايج نوشتار حاضر نيز نشان مي دهد كه سياست‌نامه­نويسي در تاريخ ايران دوره اسلامي اساساً متأثر از روابط اجتماعي قدرت، در وجه ايجابي يا سلبي و بازتاب مصالح اقتدار سياسي بوده است. لذا اين جستار با روش توصيفي ـ تحليلي و استفاده از منابع اسنادي و كتابخانه­اي به بررسي رايطه دو سويه دانش- قدرت بر سير تحول سياست نامه نويسي انديشمندان ايران دوره اسلامي مي ­پردازد.

The discussion of political thought in Iran, focusing on the Islamic period, refers the researcher directly to a collection of works that have been written under the title of policy in different periods of history. The policy of writing during this period is the result of the accumulation of an intellectual-cultural duality; On the one hand, it is a reflection of political thought in ancient Iran, and on the other hand, it is mixed with traces of Islamic political thought. The most authoritative work in this context is the policy of Khajeh Nizam-ol-Molk Tusi during the Seljuk period. After that, other works that have been written and addressed under this title have followed the same previous process with some changes in terms of method and content. However, in any form, it is not an exaggeration to say that the purpose of writing these works is essentially to maintain the ruling power. Maintaining the ruling power is understandable by striving for legitimacy in a knowledge-power interaction. So, in this article, according to its subject, an attempt is made to answer the question, "What effect have the relations of power and expediency of the political authorities had on the evolution of the policy-writing policy?"