نقش تعصّبات مذهبي و كلامي در تحريف و سرقت محتوا (نمونۀ موردي: روضه العارفين)

تشيّع در عصر صفوي در عرصه‌هاي ادب و هنر نمود و بروز فراواني پيدا كرد. برخي از نويسندگان اين عصر در تأليفات خود از تعصّبات مذهبي و كلامي دور نماندند. يكي از آنها بايزيد ثاني مدوّن رسالۀ روضه‌العارفين است. اين اثر رونويسي از چند اثر عرفاني بخصوص مصباح‌الهدايه است. شباهت‌ها و رونويسي‌هاي اين اثر با مصباح‌الهدايه هم در بخش ساختاري و هم در بخش محتوايي نمود يافته؛ امّا بايزيد بخش‌هايي را نيز به دليل تعصّبات مذهبي، كلامي و فرهنگي حذف كرده است. بارزترين نمود تعصّبات بسطامي تعصّبات كلامي اوست تا آنجا كه وي به دليل اينكه عقايد كلامي كاشاني را قبول نداشته، در هيچ كجا به نام كاشاني و اثرش اشاره نكرده است. بسطامي همچنين نام خلفاي سه‌گانه و نيز نام عرفاي سنّي مذهبي را كه صاحب تأليف بوده‌اند و نيز نام زنان عارف را حذف كرده است. تحقيق حاضر نشان مي‌دهد كه از طرفي جريان عرفان ايراني اسلامي در مسيري قرار گرفت كه هرچه به پايان درخشش آن نزديك مي‌شويم آثار عرفاني كه تجربه و تحقيق لازمۀ اصلي تأليف آنهاست، جاي خود را به آثار تقليدي دادند و عرفا نيز از اصل امانتداري دور شدند. از طرف ديگر همين تقليد و ناحفاظي در امانت در بي‌رنگ شدن عرفان و دور شدن آن از اصل و سرچشمۀ اين جريان و در نتيجه كم فروغ شدن آن بي‌تأثير نبوده است.