مقايسۀ دو مكتب تأويلي صوفيانه در زمينه‌ آيۀ «تأويل» (مطالعه‌ موردي: مصنّفات عين‌القضات همداني و كشف‌الاسرار ميبدي)

مبناي اصلي نوشتار حاضر، دربارۀ برخي از نكات مربوط به آيۀ تأويل (آل‌عمران(3)/7) است با تكيه بر ديدگاه‌هاي دو نويسندۀ اهل تصوّف و عرفان، عين‌القضات همداني و رشيدالدين ميبدي است. اين دو متفكّر اسلامي را بايد به عنوان نمايندگان دو جريان انديشۀ تأويل‌گرا در نيمۀ دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجري قمري دانست. هدف كلي ما، شناخت دريافت‌هاي ذوقي و عارفانه و تبيين تفكّرات تأويل‌گرايانۀ عارفان، بخصوص عين‌القضات و ميبدي، نسبت به متن قرآن كريم است. اين پژوهش در روش گردآوري اطّلاعات، از منابع كتابخانه‌اي بهره گرفته و سپس به صورت كيفي به تحليل داده‌ها با روش استدلايي مي‌پردازد. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد كه عين‌القضات دانش راسخان را براي تأويل آيات متشابه در كنار دانش الهي مي‌پذيرد. او هرچند مدعي آن نيست كه به تأويل همۀ متشابهات، دست يافته، به طور ضمني، از خود به عنوان يكي از مصاديق راسخان ياد مي‌كند. درصورتي‌كه ميبدي با نگاه تفسيري و متشرعانه، به آيۀ تأويل مي‌نگرد و بر اين باور است كه دانش تأويل متشابهات تنها مختص خداوند است؛ اما به طور مطلق هم مخالف تأويل نيست. در كشف‌الاسرار، با دو رويكرد تأويلي نكوهيده و پسنديده مواجه هستيم. تأويلاتي كه از جادۀ شريعت و كتاب و سنّت عدول كند، نكوهيده و در غير آن، پسنديده و مطلوب است. آن‌چه از ديدگاه هر دو متفكّر تأويلگرا بايد به عنوان وجوه اشتراك مدّ نظر قرار داد، آن است كه هر دو بي‌هيچ ترديدي، ايمان و سرسپردگي محض و تسليم و اعتقاد قلبي راسخان را در برابر متشابهات قرآن كريم لازم مي‌دانند.