تحليل مهم ترين مؤلفه‌هاي كلامي اشاعره در امثال فارسي

مثل‌ها از دين، فرهنگ، آداب و رسوم و باورهاي فلسفي و كلامي حاكم بر جامعه مايه مي‌گيرند. اشاعره كه از مهمترين فِرَق كلامي در تمدن اسلامي به‌شمار مي‌آيند نقش محوري در تكوين انديشه انسانِ اسلامي و ايراني داشته‌‌اند. اين پژوهش نويسندگان كوشيده‌اند با بررسي امثال فارسي ابعاد مختلف انديشه‌هاي اشاعره را در فرهنگ ايراني نشان دهند. اشاعره مشيّت الهي را بدون قيد و شرطي مطلق دانسته و هيچ امري از صلاح و اصلح و لطف را بر خداوند واجب نمي‌دانستند. ايشان بر اين باورند كه خداوند اراده‌كنندۀ خير و صلاح آدمي از روي حكمت است؛ اگرچه فعل اصلح بر پروردگار واجب نيست ولي ثابت شده‌است كه كارهاي خداوند از روي حكمت و مصلحت است، هرچند آدمي از  حكمت آن آگاه نباشد.  اشاعره مانند معتزله و ديگران، فقط خداوند را رازق مي‌دانند. ايشان همچنين حرام را روزي مي‌دانند و معتقدند كه هم روزي حلال و هم روزي حرام را خداوند مي‌دهد و معناي آن كه خداوند حرام را روزي انسان مي‌كند اين است كه آن را مايه قوام و ايستايي جسم قرار مي‌دهد. ايشان معتقدند رزق و روزي به اندازه عمرها مقدّر شده‌است و چيزي از رزق آدمي كاسته و به آن افزوده نمي‌شود؛ خداوند روزي‌ها را مقدّر كرده‌است اما كسب كردن روزي واجب است. با اين حال، روزي را از كسب ديدن عين كفر است. اشاعره بر اين باورند كه «مقتول» به اجل خود مي‌ميرد، يعني در وقتي مي‌ميرد كه براي مرگ او مقدّر شده‌است. ايشان مؤلفه «برهان تمانع» را دليلي بر محدِث عالَم بودن خدا مي‌دانند و بر اين اساس معتقدند كه آفريدگار عالم يكي است زيراكه ممكن نيست مفهوم واجب‌الوجود جز بر ذاتِ واحدي صادق آيد. افزون بر اين‌ها اشاعره به حقّانيّت قيامت و لوازم آن: «حق بودن بعثت مردگان»، «حق بودن سؤال»، «حق بودن نامۀ اعمال»، «حق بودن وزن و سنجش اعمال» و «حق بودن صراط» باور دارند. همۀ اين باورها با امثال فارسي مربوط به آن‌ها در اين مقاله بحث و بررسي شده‌است.