تقرير و ارزيابي چهارگونه دليل براي اثبات «واجب‌الوجود» در آثار ابن‌سينا

دليل‌هاي بسياري براي اثبات وجود واجب‌الوجود در تاريخ دين، فلسفه و كلام اقامه شده‌‌ است؛ دليل‌هايي كه فارغ از موجه‌بودن يا نبودن، بسياري را قانع كرده و منشأ باور به وجود خداوند در اذهان بسياري از انسان‌ها شده ‌است. ابن‌سينا نيز از جمله فيلسوفاني است كه راه‌هاي متعددي را براي اثبات وجود واجب‌الوجود پيموده است. از منظر ابن‌‌سينا «مصداق وجود و مصداق موجود»، «مصداق ممكن‌الوجود»، «مفهوم موجود» و «مفهوم واجب‌الوجود» مسيرهاي چهارگانه‌اي هستند كه به اثبات وجود واجب‌الوجود ختم مي‌شوند. اين مقاله با ارائۀ تقريري با وضوح حداكثري از اين چهار گونه دليل و تبيين وجوه تمايز بين آن‌ها نشان داده است كه تنها در صورت چشم‌پوشي از پاره‌اي ويژگي‌ها در يك سلسلۀ نامتناهي، مي‌توان به انتاج دو دليلي كه بر پايۀ «مصداق وجود و موجود» و «مفهوم موجود» استوار هستند اذعان كرد. با اين حال و در هر صورت، دليل‌هايي كه بر پايۀ «مصداق ممكن‌الوجود» و «مفهوم واجب‌الوجود» تبيين مي‌شوند از اثبات وجود براي واجب‌الوجود ناتوان هستند.