بررسي مدعاي اثبات بلاتشبيه در كتاب «التوحيد» ابن خزيمه و نقد دلايل آن

دانشمندان مسلمان درتبيين صفات خبري روش هايي از قبيل تشبيه، تأويل، توقف و اثبات بلا كيف را مطرح نموده اند. محمد بن اسحاق بن خزيمه محدث و فقيه نامدار اهل سنت(311-233ق.) در كتاب التوحيد با ذكر انبوهي از آيات، روايات و استدلال‌ها به اثبات صفات خبري پرداخته است. سؤال اين است كه مدعاي ابن خزيمه و استدلال‌هاي او چيست و با چه نقدهايي مواجه است؟ فرضيه ما اين است كه ابن خزيمه با طرح استدلال‌هايي از قبيل قوت و قدم صفات خداوند، ادعاي «اثبات بلاتشبيه» كرده و به رد تأويل پرداخته است. با مطالعه و كاوش در كتاب ابن‌ خزيمه و پردازش به شيوه توصيفي، تحليلي، اين نتايج حاصل شد: استدلال‌هاي ابن خزيمه با تعارضات و محذورات متعددي روبه‌رو بوده و ابن خزيمه نه تنها توفيقي در رفع تشبيه نداشته، بلكه به جسم انگاري دامن زده است. او در عين تخطئه اهل تأويل به استفاده مكرر از تأويل در تبيين آيات و روايات پرداخته است. كتاب التوحيد ابن خزيمه، همواره مستمسك رهبران سلفي همچون ابن تيميه و مورد توجه وهابيت قرار گرفته و روشن نمودن ناكارآمدي آن مي تواند در دفاع از توحيد ناب، تأثيرگزار و مفيد باشد.