كليدواژه :
ابن نفيس , علاءالدين قرشي , پزشكي دوره اسلامي , شرح قانون , تاريخ پزشكي
چكيده فارسي :
زمينه و هدف: ملاحظات تاريخي همواره با اما و اگرهايي همراه است كه ترديدهايي را فراروي پژوهشگران قرار مي‌دهد. چندي است پاره‌اي اشكالات بر يادكرد معاصران از نام و لقب دانشمند ـ پزشك پرآوازه سده هفتم قمري علاءالدين ابوالحسن علي بن ابي‌الحزم/ الحرم قرشي مشهور به ابن نفيس وارد شده است. در اين مقاله، ضمن نقل و بررسي اين ترديدها كوشش نموديم تا بر اساس داده‌هاي نسخه‌شناختي، متون طب دوره اسلامي و ديگر سنت‌هاي علمي كه اين دانشمند برجسته آثاري در آن‌ها پديد آورده، به نام و لقب دقيق او دست يابيم.
مواد و روش‌ها: در اين مسير، با رجوع به نسخه‌هاي متعدد آثار او، مانند «الموجز» و «شرح قانون» و يادكرد معاصران و پسينيان از او ترديدهاي زيادي در انتساب لقب ابن نفيس به وي را عرضه نموديم.
يافته‌ها: بهترين حالت يادكردن از نام دانشمند مورد پژوهش «علاءالدين قرشي» به شكل كوتاه و يا «علاءالدين ابوالحسن علي بن ابي‌الحَرَم/ الحزم قرشي» به شكل كامل‌تر است.
ملاحظات اخلاقي: در تدوين اين پژوهش، اصل امانتداري و صداقت استناد به متون مورد استفاده، رعايت اصالت منابع و پرهيز از جانبداري در مراجعه به متون يا تحليل‌ها رعايت شده است.
نتيجه‌گيري: هرچند اين مطالعه به نفي انتساب لقب منجر نمي‌شود، اما احتياط در كاربرد اين لقب براي اين پزشك برجسته را معقول جلوه مي‌دهد. از اين رو شايسته است در مداخل دانشنامه‌ها از ضبط قرشي براي نام او بهره گرفته شود. از طرفي در نسب وي چهار احتمال را برشمرديم و نشان داديم كه از ميان خوانش‌هاي قَرْشي، قُرَشي و قَرَشي وجه اخير را شواهد بيشتري پشتيباني مي‌كند. از اين رو با وجود عدم نفي كلي ديدگاه‌هاي ديگر يادكرد قَرَشي در پژوهش‌ها منطقي‌تر مي‌نمايد. در باب آنچه در ادامه نام او به شكل ابن ابي‌الحَرَم يا ابن ابي‌الحزم ياد شده نيز نشان داديم برخلاف نظر برخي پژوهشگران معاصر، هيچ يك از دو احتمال يادشده منتفي نيست و مناسب است در يادكرد اين بخش اين واژه به صورت الحزم/ الحَرَم نگاشته شود.
چكيده لاتين :
Background and Aim: Historical considerations have always been open to doubts and have led to ambiguities for researchers. Recently, doubts have been raised concerning the name and sobriquet of the famous scientist and physician of the seventh "Hijrī" century ‘Alā’ al-Dīn Abū al-Ḥasan ‘Alī ibn Abī al-Ḥazm/ al-Ḥaram al-Qarashī, known as Ibn al-Nafīs. In this study, we investigated these uncertainties and attempted to arrive at his accurate name and sobriquet through data from codicology, as well as Islamic medicine manuscripts and his works in other scientific traditions.
Materials and Methods: Accordingly, we referred to various versions of his works, such as "al-Mūjaz", "Sharh al-Qānūn fī al-ṭibb" (Commentary on Avicenna's Canon of Medicine) etc., as well as citations by his contemporaries and posterities, and presented many doubts regarding attributing the sobriquet Ibn al-Nafīs to him.
Findings: Using several handwritten manuscripts attributed to him, and the writings of contemporary researchers, the study concludes by suggesting that the best form of mentioning his name in texts and articles are in short ‘Alā’ al-Dīn al-Qarashī or as a full name Abū al-Ḥasan ‘Alī ibn Abī al-Ḥaram/ al-Ḥazm al-Qarashī.
Ethical Considerations: In references to the texts, honesty and trustworthiness, citation of the texts used avoidance of bias in inferring the texts or analyzes have been observed.
Conclusion: Nevertheless, this does not bring about the conclusion that this attribution is incorrect; however, exercising caution in using the sobriquet Ibn al-Nafīs for this great physician appears sensible. Therefore, it is recommended that encyclopedias use al-Qarashī for the entry of his name. Also, we considered four possibilities in his lineage and showed that among Qarshi, Qurashi and Qarashi readings, the latter reading is supported by more evidence. Nonetheless, other readings are not generally rejected but citing Qarashi in studies appears more reasonable. With regard to the title (kunya) of his father mentioned along with Qarashi’s name as Ibn Abī Al-Ḥaram or Ibn Abī al-Ḥazm, we showed that contrary to the view of contemporary researchers none of the two possibilities should be excluded and preferably in contemporary citations the word should be written as Al-Ḥaram/ Al-Ḥazm.
