بيماري مالاريا در ايالت فارس در دوره قاجار (1925-1789 م.)

Malaria in Fars during Qajar Era (1789-1925)

زمينه و هدف: مالاريا يا تب نوبه بيماري كه عامل آن تك‌سلولي به نام پلاسموديوم و توسط پشه آنوفل به انسان منتقل مي‌شود. مالاريا يكي از بيماري‌هاي بومي ايران بود و ساليانه 40-30 درصد مرگ ‌و ميرها به اين اختصاص داشت. بيماري در خراسان و مازندران و كرمان كانون‌هاي پراكنده‌اي را به وجود آورده بود، يكي از مناطقي كه به آن كمتر پرداخته شده، منطقه ايالت فارس در جنوب ايران است. جغرافياي بيماري مالاريا از شيراز آغاز مي‌شد، چنانكه هواي شهر شيراز در تابستان گرم و با عفونت همراه بود كه اين امر باعث بروز انواع بيماري‌هايي چون مالاريا مي‌گرديد، به گونه‌اي كه مالاريا در اين شهر بيداد مي‌كرد. در ديگر نقاط فارس كه به عنوان مناطقي كه بيماري مالاريا شدت داشت، در شمال فارس از نقاطي كه خرما در آنجا مي‌روييد، شروع مي‌شد و تا سواحل خليج فارس ادامه مي‌يافت و در نواحي جنوبي‌تر به‌ ويژه بندر بوشهر شدت آن زيادتر بود. در نواحي لار و لارستان حشرات انتقال‌دهنده بيماري، بسيار وجود داشتند. مواد و روش‌ها: ﺭﻭﺵ به كارگرفته‌شده در ﺍﻳﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ، ﺭﻭﺵ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﺍﻱ ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸﻲ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ (Historical Research) ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺗﺎﺭﻳﺦ‌ﻧﮕﺎﺭﺍﻧﻪ ﻭ ﺷﻴﻮﻩﺍﻱ روايي ﻛﻪ ﺩﺭ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺮﺳﻮﻡ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ ﺑﺮﺭﺳﻲ بيماري مالاريا در فارس در دوره قاجار دارد. يافته‌ها: مالاريا از جمله مهم‌ترين بيماري‌هاي شايع در ايالت فارس در دوره قاجار بوده است و تلفات بسياري نيز به بار مي‌آورد. در اين مقاله جنبه‌هاي گوناگون اين بيماري را به كمك منابع تاريخي، روزنامه‌ها و اسناد مورد بررسي قرار مي‌گيرد. ملاحظات اخلاقي: كميته اخلاقي گروه تاريخ، دانشكده ادبيات و علوم انساني، دكتر علي شريعتي از دانشگاه فردوسي اين مطالعه را تأييد كرد. نتيجه‌گيري: در اين مقاله با بررسي بيماري مالاريا در مكان جغرافياي ايالت فارس و در دوره قاجار (1925-1789 م.) مي‌پردازيم. ابتدا اهميت آسيب‌شناسي تاريخ بيماري مالاريا در ايران مورد بررسي قرار گرفت و سپس به بررسي نقش شيوع بيمارى مالاريا به عنوان عاملي كه سبب تلفات انساني در منطقه جنوب ايران و ايالت فارس بوده را مورد بررسى و تحليل قرار داديم.

Background and Aim: Malaria is a disease caused by single-celled microorganisms of Plasmodium group and is transmitted to humans by a female Anopheles mosquito. Malaria was a disease native to Iran and accounted for 30-40% of annual casualties. The disease had spread to Khorasan, Mazandaran, and Kerman in a dispersed manner. Fars region which is located in the southern Iran is an area that is not addressed well enough on this matter. Geographical spread of malaria began from Shiraz, as the weather in Shiraz was hot and infected in the summer, causing a variety of diseases such as malaria that used to be rampant in this city. Other parts of Fars where malaria was most prevalent included a vast area from lands in the northern Fars, where dates grew, to the shores of the Persian Gulf, and this disease was more prevalent in the southern parts, especially in Bandar Bushehr [Bushehr Port]. There were many disease-carrying insects in Lar and Larestan. Materials and Methods: This historical research is carried out as a desk study and studies malaria in Fars during Qajar era with a histographic perspective through a narrative method, which is specific to natural sciences. Findings: Malaria was one of the most common diseases in Fars province during the Qajar period and caused many casualties. In this article, various aspects of this disease are examined with the help of historical sources, newspapers and documents. Ethical Considerations: The Ethical Committee of Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Dr.Ali Shariati of Ferdowsi University approved the study. Conclusion: This paper addresses malaria in Fars during Qajar era (1789-1925). It initially emphasizes on pathological importance of malaria history in Iran and then analyzes the role of malaria outbreak as a factor causing human casualties in the southern Iran and Fars.