كليدواژه :
قسطابن لوقا بعلبكي , ابن سينا , دم , خون غير طبيعي , خون , طب ايراني
چكيده فارسي :
زمينه و هدف: طب ايراني با سابقه چند صد ساله، ديدگاه‌هاي قابل توجهي براي پيشگيري و درمان بيماري‌ها دارد. با توجه به نقش رو به گسترش طب سنتي و مكمل در نظام سلامت و درمان نياز است تا مباني فيزيولوژي و پاتوفيزيولوژي اين طب بررسي و تبيين شود. از آنجا كه خون مجموعه‌اي از اخلاط اربعه است و بر حسب نظر حكماي طب ايراني، تعادل و عدم تعادل در كميت و كيفيت اخلاط، تعيين‌كننده سلامت و بيماري فرد ميباشد. از اين رو در اين پژوهش، انواع خون غير طبيعي كه منشأ بيماري‌هاي متعدد ميباشد، از ديدگاه حكما در قرون مختلف بررسي شد. اين كار پيش‌نياز پيشگيري و معالجه طيف گسترده‌اي از بيماري‌ها به ويژه بيماري‌هاي هماتولوژي، متابوليك و غددي ميباشد.
مواد و روش‌ها: اقوال حكما درباره خون در كتب متعدد طب ايراني در قرون مختلف از حكماي قبل از ابن سينا، ابن سينا و بعد از آن، از جمله هدايه المتعلمين، قانون، خلاصه الحكمه مطالعه و مورد بررسي قرار گرفت، مطالب جمع‌آوري‌شده، دسته‌بندي و در قالب يك مقاله مروري تدوين شد.
يافته‌ها: لفظ «خون» يا «دم» بيش از آنكه به خلط دم به طور خاص و به عنوان يكي از اخلاط اربعه و مجزا از ساير اخلاط اشاره نمايد به خلط دم به طور عام به عنوان خلطي كه پايه و اساس اخلاط است و از سه خلط ديگر به ميزان مقتضي در آن وجود دارد، اشاره مي‌‌نمايد. خون به دو قسم طبيعي و غير طبيعي تقسيم مي‌‌‌شود. خون طبيعي فاقد بوي بد بوده، رنگ سرخ، مزه شيرين و قوام معتدل دارد. اقوال حكما درباره خون غير طبيعي متفاوت ميباشد كه اين تفاوت در چهار گروه قابل تقسيم است: 1ـ گروه اول مثل ابن سينا و بسياري از حكماي ديگر خون غير طبيعي را حاصل تغيير در بعضي يا همه صفات خون طبيعي بيان نموده‌‌اند. 2ـ گروه دوم از جمله اخويني خون را به سه قسم خون صفراوي، سوداوي و بلغمي تقسيم مي‌‌‌كند. 3ـ گروه سوم شامل قسطا بن لوقا بعلبكي كه خون غير طبيعي را از نظر تغيير در كميت و كيفيت به شش قسم تقسيم مي‌‌‌كند. 4ـ گروه چهارم از جمله حكيم ارزاني در ميزان الطب خون غير طبيعي را به چهار قسم افزايش مقدار، رقيق، غليظ و متعفن تقسيم مي‌‌‌كند.
نتيجه‌گيري: جمع‌بندي نظر حكماي طب سنتي در زمينه خون غير طبيعي، نشان مي‌دهد كه خون زماني غير طبيعي مي‌‌‌شود كه تعادل تركيب آن از نظر كمي يا كيفي دستخوش تغيير شود كه از دو مسير اين اتفاق مي‌‌‌‌افتد يا خون در درون خود و بدون مخلوط‌شدن با چيزي، دچار تغيير در كيفيت شود يا اين‌كه چيزي از اخلاط يا مائيت با آن مخلوط شود و بنابراين صفات آن را تغيير دهد و انواع خون غير طبيعي را ايجاد كند.
چكيده لاتين :
Background and Aim: Persian Medicine (PM) has significant views on the prevention and treatment of diseases with a history of several hundred years. With the view of expansion of traditional and contemporary medicine's combined role in reinforcing the health and treatment system, it is required to review and explain the physiological and pathophysiological basis of PM. Since blood comprises of a set of four humors (Khelt), and according to the scholars of PM, balance or imbalance in the quantity and quality of these humor determines a person's health and disease; therefore, in this study, abnormal blood types that are the source of various diseases were studied from the perspective of scholars in different centuries. This work is a prerequisite for preventing and treating a wide spectrum of diseases, especially hematological, metabolic, endocrine, and even diseases of other organs.
Materials and Methods: Views of the sages regarding blood were studied in several books of Persian medicine (PM) related to different centuries and the collected material was categorized and compiled in the form of a review article.
Findings: The word “blood or dam”, before being referred to dam as a specific humor and as one of the four humors besides three other humors, was referred to as dam humor in general, and as a humor which is the basis of all humors containing proportionate amount of other three humors. Blood is divided into two types, normal and abnormal (morbid blood). Natural blood has no bad smell, red in color, sweet in taste, and moderate consistency. The sayings of the sages about abnormal blood are different and this difference can be divided into four groups. The first group, based on views of scholars like Ibn Sina and many other scholars, has stated that abnormal blood results from changes in some or all of the attributes of natural blood. The second group, including scholars like Akhavini, divides blood into three types: biliary (safravi), melancholy (sodavi) and phlegm (balghami) blood. The third group that includes views of Qasta ibn Luka Baalbek divides abnormal blood into six dimensions based on quantity and quality and the fourth group, including views of Hakim Arzani, divides the amount of abnormal blood into four categories: increase in amount, dilution, concentration and infection.
Conclusion: The conclusion of views of PM scholars about abnormal blood shows that blood is said to becomes abnormal when the balance of its composition is changed quantitatively or qualitatively, which occurs in two ways, either blood accepts changes in quality within itself and without being mixed with anything, or something from the humors or fluid (maeat) mixes with it and thus changes its properties and creates abnormal blood types.
