عنوان مقاله :
نقد و تحليل نسخه خطي طب منظوم «زبده» (متمم زبده) اثر شاه‌علي‌سليمان با رويكرد پزشكي در عصر مؤلف
عنوان به زبان ديگر :
An Analysis and Research on Literary and Medical Manuscript of Motammem Tebbe Manzom of King Ali Suleiman
پديد آورندگان :
قانوني، حميد رضا دانشگاه پيام نور - گروه زبان و ادبيات فارسي , ابراهيم ايرج پور، محمد دانشگاه پيام نور - گروه زبان و ادبيات فارسي , ندافي، زهرا دانشگاه پيام نور - گروه زبان و ادبيات فارسي
كليدواژه :
طب سنتي , ادبي , شاه‌علي‌سليمان , داروهاي گياهي , نسخه خطي
چكيده فارسي :
زمينه و هدف: طب سنتي و مكتوب ايران جزء دانش‌هاي بومي و اصيل ايراني است كه نسل به نسل از گذشتگان به ما رسيده است. در واقع پزشكي سنتي بخش بزرگي از ميراث كهن كشور ماست اين بخش از طرفي با موضوعات پزشكي ارتباط دارد و از طرفي با نگاهي وسيع‌تر به زبان و ادبيات و ديگر دانش‌هاي اين رشته مرتبط است. بخش بزرگي از ادبيات ايران با دانش‌هايي گسترده آميخته است؛ يكي از اين دانش‌ها دانش پزشكي است تقريباً تمام شاعران زبان فارسي در آثار خويش به موضوعاتي چون داروها، امراض، وسايل و زمينه‌هاي پزشكي اشاراتي، هرچند مختصر دارند. نسخه خطي «زبده» از جامع‌ترين آثار منظوم در زمينه پزشكي است كه در قرن يازدهم قمري تأليف شده است. ناظم اين اثر شخصي به نام شاه‌علي‌سليمان كحّال است. آنچه مي‌توان دريافت آن كه وي حرفه چشم پزشكي داشته است و علاوه بر اين اثر، اثري ديگر با عنوان حميات (تب‌ها) دارد كه آن را پس از زبده فراهم آورده است. نگارندگان مقاله پس از معرفي نسخه خطي «متمم زبده منظوم» شاه‌علي‌سليمان كحّال مي‌كوشند با تكيه بر دانش نسخه‌شناسي و مراجعه به كتابخانه و تذكره به معرفي اين اثر يا روش‌هاي پژوهش موضوعات علوم انساني بپردازند. نسخه خطي يادشده در كتابخانه مجلس شوراي اسلامي نگهداري مي‌شود و هم‌اكنون به عنوان منبعي براي بررسي مباحث پزشكي ادبي قرن يازدهم قرار گرفته است.
مواد و روش‌ها: روش به كار گرفته‌شده در اين پژوهش، روش كتابخانه‌اي و اسنادي است. بر اين اساس، مطابق شيوه پژوهش در علوم انساني و ادبيات فارسي نخست منابع فراهم آمد و سپس به مطالعه، بازخواني، فيش‌برداري و تحليل و تفسير پرداخته شد. مواد اين مقاله در درجه نخست نسخه خطي متمم زبده و در مراحل بعدي كتاب‌ها و مقالات علمي در اين زمينه بود.
يافته‌ها: زبده آميزه‌اي از درد‌ها و شيوه‌هاي درمان همراه با داروها و ميزان آن‌ها با زبان و شيوه‌اي آهنگين و به نظم است. معرفي زبده و اثر او در فرايند پژوهش تاريخ طب، برجسته‌ترين يافته اين پژوهش است.
نتيجه‌گيري: مطالعه نسخه خطي متمم زبده منظوم علاوه بر شناخت نسخه‌اي منظوم در زمينه‌هاي طب قديم، چگونگي تشريح درد‌ها و كيفيت فراهم‌آوردن ادويه و داروهاي گياهي و گاه حيواني، سبب شناخت دقيق‌تر مصنّف، اثر و جريان طب سنتي در عصر تيموري و آغاز دوره صفويه شد. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه بسياري از طبيبان و صاحبان حرفه‌ها به منظور پايايي و يادگيري آسان، آثار خويش را به قالب و ساختار نظم ريخته و از اين طريق خدمت بزرگي به روند پيشرفت اين علوم كرده‌اند.
چكيده لاتين :
Background and Aim: Iranian medical tradition is one of the native and authentic Iranian knowledge that must be noticed and applied in our era. Traditional medicine is a large part of our ancient heritage and the present generation as heirs of this frontier, has the task of preserving and recording this precious heritage. Most of the manuscripts in Persian languages are kept in libraries, and some are yet unknown. So there are some efforts for reviving these obscure medical-literary treasures. The big part of Iranian literature is mixed with extensive knowledge as medical knowledge. Almost all Persian-language poets have brief references to subjects such as medicines, diseases, and medical devices in their work. Many other works are necessarily medical works that deal with medical issues in the language of order and approach. One of the Persian works is the version of Shah Ali Suleiman's "Supplement to the Systematic", which has come to be used in a purely medical manner and following its time for public use. This manuscript is kept in the Islamic Consultative Assembly library and is now used to examine 11th-century literary medical topics.
Materials and Methods: This literary research is carried out as a desk Study and studies devotional medicine based on a manuscript named Motammem Zobdeh. Besides it, this research study about the book, the composer and his manner on stating the medical subjects with poetic language. This research aims to show the station of medicine in Persian poems.
Findings: The most notable findings of this research are introducing of the manuscript of Shah Ali Suleiman's "Motamme E Zobdeh" and his manner on medical history.
Conclusion: This paper addresses Motamme Zobdeh, a manuscript about medicine and pharmacology in Iran during the Safavi era. It initially emphasizes on conventional medicine, classical Drugs, its doses and the manner of their accretions. Already in the Persian language, medic tried to compose a book about his knowledges. The big part of Iranian literature is mixed with extensive knowledge as medical knowledge. We can now study and analyze some subjects such as medicines, diseases and medical devices in Safavi period. So we can see what the conventional medicine in that era was and how this method was.
عنوان نشريه :
تاريخ پزشكي
