كليدواژه :
تشريح , علي بن عباس , ابن سينا , طب‌الملكي , قانون في‌الطب
چكيده فارسي :
زمينه و هدف: در حالي كه منع تشريح بدن انسان در فرهنگ مسيحي و اسلامي راه را بر آگاهي پزشكان از اندام‌هاي داخلي بدن انسان مي‌بست، پزشكان يوناني و بعدها پزشكان مسلمان تلاش كردند از طريق تشريح حيوانات با شكل و عملكرد اعضاي بدن آشنا شوند. جالينوس با تشريح خوك، يوحنا بن ماسويه و محمد بن زكرياي رازي با تشريح بوزينه اعضاي بدن را توصيف كردند و اين روند در تمدن اسلامي ادامه داشت. پزشكاني چون رازي، علي بن عباس اهوازي و ابن سينا بخشي از كتاب‌هاي جامع پزشكي خود را به تشريح اختصاص داده‌اند. از قرن چهاردهم ميلادي تشريح به منظور آموزش پزشكي در بيمارستان‌هاي برخي از كشورهاي اروپايي آزاد شد و آموزش و نگارش كتاب‌هاي آموزشي درباره تشريح اندام‌هاي بدن تحول يافت.
مواد و روش‌ها: در اين پژوهش با تطبيق مبحث تشريح استخوان‌ها در دو دايرةالمعارف بزرگ پزشكي در تمدن اسلامي يعني طب‌الملكي و قانون في‌الطب نظرات علي بن عباس اهوازي و ابن سينا درباره استخوان‌ها بررسي مي‌شود و سهم و نقش آنها در پيشرفت دانش تشريح مشخص مي‌گردد.
نتيجه‌گيري: برخلاف آنچه تصور مي‌شود كه منع تشريح در اسلام سبب شده كه پزشكان مسلمان اطلاعات چنداني از تشريح اندام‌ها نداشته باشند، مطالعه آثار پزشكان بزرگ مسلمان و ايراني بيانگر تسلط آنان به تشريح و حتي اختلاف نظر آنان در اين زمينه است. آنچه كه از مقايسه دو اثر ارزشمند پزشكي دوره اسلامي به دست مي‌آيد بيانگر تلاش پزشكان براي توصيف دقيق استخوان‌هاي بدن است. علاوه بر اين تقدم بخشيدن به تشريح در مباحث پزشكي و نظم و انسجام مطالب در اين آثار حائز اهميت است. در مقايسه طب‌الملكي و قانون بايد گفت نظم و انسجام مطالب در طب‌الملكي بيش از قانون است و به گونه‌اي تدوين شده است كه گويي براي آموزش پزشكي تأليف شده است. چنين نظم و ترتيبي را نمي‌توان در ديگر آثار پزشكي قبل از طب‌الملكي يافت، هرچند ابن ربن طبري در فردوس‌الحكمه و رازي در طب‌المنصوري هم به تبويب آثار خود اهميت داده‌اند و در بخش‌هايي از كار خود موفق بوده‌اند، اما در طب‌الملكي نوعي پيوستگي و انسجام در سراسر كتاب به چشم مي‌خورد كه درخور تحسين است.
چكيده لاتين :
Background and Aim: While the prohibition on the dissection of the human body in Christian and Islamic culture prevented physicians from knowing the internal organs of the human body, Greek physicians and later, Muslim doctors tried to get acquainted with the shape and function of the organs through the dissection of animals. Galen dissected the pigs, and Yuhanna ibn Masawaih and Rhazes dissected monkeys, and so, this trend continued in Islamic civilization. Muslim physicians such as Rhazes, Ali ibn Abbas and Avicenna have devoted a part of their comprehensive medical books to anatomy. Since the fourteenth century, human dissection was allowed for medical education in some European countries' hospitals and opened the way for teaching and writing books on Anatomy.
Materials and Methods: In this study, bone anatomy in two major medical encyclopedias in the Islamic civilization, Tib al-Maliki and Canon, have been compared and also the views of Ali ibn Abbas and Ibn Sina on bones are examined to show their contribution to the development of anatomy.
Conclusion: Contrary to what is thought that the prohibition of dissection in Islam has caused Muslim physicians to have little knowledge of dissection, the study of great Muslim physicians' works shows their mastery of dissection and even their disagreement in this regard. Comparing the two valuable works of medicine of the Islamic period, Tib al-Maliki and Canon, show the physicians' efforts to describe the body's bones accurately. Comparing the two works shows that the order and coherence of the contents in Tib al-Malilki work are more than Canon, and also Tib al-Maliki seems to have been compiled for medical education. Although Ibn Raban Tabari in Ferdows al-Hikma and Razi in al-Mansouri have also paid attention to the arrangement of their works, in Tib al-Maliki there is a kind of coherence throughout the book which is praiseworthy.
