آبادان، بندري از دل تاريخ

بندر و دريا | آبادان آخرين شهر ايران است كه خورشيد در آن غروب ميكند و اتفاقا شهر، به سياق شهرهايي كه روزهايي اشاره داغ دارند، شبها زندهتر ميشود؛ حتي ا گر روزي زمستاني با هوايي خنك باشد، باز هم مردم، به عادت روزهاي داغ تابستان كه دما حتي به 60 درجه هم ميرسد، شبها به خيابانها ميآيند. در آبادان هم مثل خيلي از شهرهاي ديگر، نامهاي روي نقشه با نامهاي متداول و روزمره تفاوت دارد، بنابراين، يا بايد نقشه را دور انداخت يا با خودكار، نامهايي را كه مردم در مكالمات روزانه ميگويند روي نقشه نوشت يا براي نامها نشانهگذاري كرد. در نقشهي آبادان، شهر بين دو باند آبي ّ رنگ، كه بااليي شط بهمنشير و پاياني اروندرود است، در پهنهاي از شمال غربي تا جنوب شرقي، كش آمده. شبيه يك سوسيس بين دو نان ساندويچي، اما انگار مجاورت با آب ـ كه حتي نام شهر هم با آن شروع ميشود و حتي نام باستانياش »اوپاتان« كه به معناي نگهبان آب است ـ تاثير چنداني بر محالت و خيابانها نداشته است. نامهاي محلهها و خيابانها بيشتر از آنكه تحتتاثير آب باشند، تحتتاثير نفتاند. نفتي كه 100 سال قبل با لوله از چاههاي شمال خوزستان آمد تا اينجا پااليش و صادر شود. انگليسيهايي كه پااليشگاه را ساختهاند و هزاران مهاجري كه با فرهنگهاي مختلف به آبادان آمدهاند به هواي نفت و كار در پااليشگاه آمدهاند. محلهها و خيابانها بهشدت تحتتاثير پااليشگاه و سابقهي طوالني حضور خارجيهاست؛ براي مثال، در محله ِ ي احمدآباد، به خيابان »لين« ميگويند كه بوميشدهي كلمهي انگليسي الين )lane )به معناي خيابان است. محلهاي شامل 15 ِلين اصلي )شمالي ـ جنوبي( و 13 ِلين فرعي كارگران ِ ِ )شرقي ـ غربي( كه بازار قديمي شهر در لين يك شكل گرفته يا محلهي سيكلين )lane-sik )خياباني كه روزي محل زندگي ُ ِفـ ِ يشـه كه بوميشده عبارت انگليسي كافيشاپ )caffeshop )است كه روزي محل تفريح كارگران شركت هندي پااليشگاه بوده يا كـ نفت بوده يا تانك فارم مزرعهي مخازن كه روزگاري انبار مخازن نفتي بوده است. به سا كنان شمال پااليشگاه هم بچهي »خط كنار پِِليت« ميگويند. در شمال آبادان هم محلهها از ايستگاه يك تا ايستگاه 12 نامگذاري شدهاند كه يادگار اتوبوسهاي انگليسي است كه كارگران و مهندسان را در ايستگاههاي دوازدهگانه سوار و پياده ميكرد. با اينكه محلههاي پيروزآباد، جمشيدآباد، بهمنشير از محلههاي كارگري شركت نفتاند، اما دو محلهي بوارده )buwārdeh )و بريم )bereym )نماد كارمندان پااليشگاه نفت است كه آبادانيها به آنها »شركتي« ميگويند. بوارده، كه حاال دو بخش شمالي و جنوبي دارد، محل زندگي مهندسان ردهميانهي شركت نفت است. زمينهاي بوارده متعلق به مرد ثروتمندي بود كه چون فقط يك دختر به نام ورده )گل سرخ( داشته به ابوورده شهره ِيم« تافتهي جدابافتهي بوده است. مهاجران لر، بختياري و بوشهري با مخفف ِ كردن ابوورده، آن را تبديل به بوارده ميكنند، اما »بر آبادان است و تقريبا تنها محلهاي است كه يكي از معاني نامش تا حدي به آب و اروندرود مرتبط ميشود. محلهي بريم، چون در ِيم معاني ديگري هم كنار اروندرود شكل گرفته، نامش را از كلمهي انگليسي بريم )brime )به معناي كناره و لبه گرفته است. براي بر ميگويند؛ براي مثال، برگرفته از نام خرماي بريمي ـ خرماي معروف آبادان ـ است يا نام صاحب قبلياش ابوابراهيم بوده است. ،)fai'ie( فيه(، šhoteyt( طيطِ ُ عالوهبر همهي اينها، نام محلهها نياز به اعرابگذاري و حتي حرفنگاري التيني دارد مثل ش ِسِلج )selej )و.