كليدواژه :
خواجه عبداللّه انصاري , تفسير قرآن خواجه عبداللّه , كشف الاسرار وعدة الأبرار , ابوالفضل ميبدي , تفسير در قرن پنجم هجري , گويش فارسي هروي , ترجمه هاي فارسي كهن از قرآن , بخشي از تفسيري كهن به پارسي
چكيده فارسي :
ابواسماعيل عبداللّه بن محمد بن علي انصاري هروي (396ـ481 ق) معروف به شيخ الاسلام يا خواجه عبداللّه انصاري از بزرگترين دانشمندان حنبلي خراسان است كه در ميان فارسي زبانان بيشتر به صوفي و زاهد معروف گشته است. او واعظ، محدث، مفسّر، و داناي تاريخ و انساب بود و در زمان خود تلاش بسياري براي ترويج مذهب حنبلي در خراسان و به ويژه در زادگاهش هرات كرد. آثاري چند به عربي و فارسي از او بر جاي مانده است كه گاه دربارۀ اصالت برخي از آنها، به درستي تشكيك شده است. يكي از مهم‌ترين آثار منسوب به وي، تفسير او بر قرآن كريم است كه ميبدي در آغاز كشف الاسرار خود اظهار مي‌دارد كه آن را مختصر و مجمل ديده، و لذا در قالبي جديد بسط و تفصيلش داده است. با اين همه، متن اصلي تفسير خواجه عبداللّه انصاري كه اساس كار ميبدي بوده، تاكنون ناشناخته باقي مانده است. اين مقاله، براي نخست بار، نسخه‌هايي تازه‌ياب از اين تفسير فارسي ـ عربي را در دو كتابخانۀ خليل حميد پاشا (در اسپارتا، تركيه) و كتابخانۀ حرم علوي (در نجف اشرف) معرفي مي‌كند، انتساب آن به خواجه عبداللّه انصاري اثبات مي‌كند و ضمن معرفي ويژگي‌ها و روش تفسيري خواجه عبداللّه، به برخي از مهم‌ترين جوانب زباني آن از جمله گويش فارسي هروي، واژگان كهن فارسي و نيز نحو هروي در اين اثر مي‌پردازد.
چكيده لاتين :
Abu Ismail Abdullah Ibn Muhammad Ibn Ali Ansari Hirawi(391-481 AH) known as Shaikh al-Islam or Khawaja Abdullah Ansari is one of the greatest Hanbali scholars of Khorasan who is better known among Persian speakers as Sufi and ascetic. He was a preacher, narrator, commentator, and scholar of history and genealogy, and in his time he made many efforts to promote the Hanbali religion in Khorasan, and especially in his hometown of Herat. There are several works left in Arabic and Persian by him, some of which are sometimes properly doubted about their authenticity. One of the most important works attributed to him is his commentary on the Holy Qur'an, which Meybodi states at the beginning of his Kashf al-Asrār, that he saw it brief and concise, and therefore expanded and elaborated it in a new format. However, the original text of the commentary of Khājih Abdullah Ansari, which was the basis of Meybodi’s work, remains unknown. This article, for the first time, introduces new copies of this Persian-Arabic commentary in the two libraries of Khalil Hamid Pasha (in Sparta, Turkey) and the library of the Alavi shrine (in Najaf Ashraf), which confirm its attribution to Khājih Abdullah Ansari, and by introducing the characteristics and interpretive method of Khājih Abdullah, it deals with some of its most important linguistic aspects such as Hirawi Persian dialect, ancient Persian words and Hirawi syntax in this work.
