مقايسه محتواي آموزشي نظاميه‌ها در عهد سلجوقي با محتواي آموزشي الازهر مصر در عهد فاطميان

اين نوشتار محتواي آموزشي نظاميه‌هاي عهد سلجوقيان را با محتواي آموزشي مراكز علمي مصر بالاخص الازهر مقايسه مي نمايد. دانشگاه الازهر مصر از نظر تاريخي و نيز به لحاظ تدوين برنامه هاي درسي مقدم بر نظاميه هاي سلاجقه بود كه در سال 359 ه.ق توسط جوهر سيسيلي (صيقلي) سردار معروف المعز خليفه فاطمي احداث شد و در سال 361ه.ق شروع به كار كرد. اين مركز بزرگ علمي نخستين مركز علمي اسلامي بود كه تا حدود زيادي به دانشگاههاي امروزي شباهت داشت. خواجه نظام الملك وزير سلجوقيان نظاميه ها را نزديك به يك قرن بعد از الازهر تاسيس كرد و بسياري از مقررات و برنامه هاي آن را اخذ نمود و در نظاميه بكار بست. در همين راستا، نخست محتواي آموزشي نظاميه‌ها شامل مواد درسي رشته‌ها، زبان و روش تدريس در آن مراكز بررسي مي شود، سپس همين موارد را در عهد فاطميان جستجو كرده و در نهايت وجوه اشتراك و افتراق آنها به تفصيل تحقيق مي گردد. سوال اصلي پژوهش نيز چنين است كه تفاوت عمده نظاميه هاي سلجوقيان با نظام آموزشي فاطميان مصر چه بود؟ فرضيه حاصله اين است كه در نظاميه ها مسائل شرعي و علوم اسلامي تدريس مي شد اما در مراكز علمي شيعه مصر مباحث عقلي چون فلسفه و حكمت و علوم طبيعي مورد بحث قرار مي گرفت. اين مقاله با استفاده از روش پژوهش تاريخي مبتني بر مقايسه و تحليل ابعاد و زواياي مختلف موضوع را بررسي مي نمايد. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد كه نظاميه‌ها به خاطر رقابت با الازهر محتواي آموزشي خود را جهت احياي مذهب تسنن و بر پايه شريعت قرار داده بودند، در حالي كه مراكز علمي مصر به خاطر جذب طرفداران اسماعيلي و با تسامح از ورود رشته‌هاي مختلف ممانعت نمي‌كردند و نيز به سبب دشمني با عباسيان جهت تبليغ و جذب علما محيط آموزشي مراكز علمي خود را باز گذاشته بودند و اين در حالي است كه براي تحصيل در نظاميه‌ها شرط اصلي داشتن مذهب شافعي بود.