ساختار اداري و نحوة ادارة آستان قدس رضوي در عصر پهلوي

Administrative structure and management of the Astan Quds Razavi in Pahlavi era

آستان قدس رضوي، در تمام ادوار تاريخ خود، همواره كانون توجه واقفاني بوده است كه بخشي يا تمام دارايي خود را وقف آن كرده‌اند. از دورة صفوي به بعد براي اداره امور موقوفات آستان قدس، فردي به نام متولي، از سوي حكومت مركزي، انتخاب و به مشهد اعزام مي‌شد. در دورة پهلوي، حكومت براي نظارت بيشتر بر اين نهاد ثروتمند، خود توليت آنجا را برعهده گرفت و نايب‌التوليه‌هايي را منصوب كرد. موقوفات در بيشتر سلسله‌ها تابع سياست‌هاي حكومت مركزي بود و در رژيم پهلوي نيز اين روند ادامه داشت. وضعيت توليت و نظام اداري آستان قدس در دورة پهلوي تحولات فراواني يافت و با توجه به برخي اقدامات مغاير با مذهب، از سوي حكومت پهلوي، تغييراتي در روند موقوفات اتفاق افتاد. بعد از آنكه رابطة دو نهاد دين و دولت به تيرگي گرائيد، ملاك‌هايي چون سيادت و روحاني بودن كه پيش از اين در انتخاب متولي مدّنظر قرار مي‌گرفت، ارزش خود را از دست داد و ملاحظات سياسي جايگزين آن شد. روش تحقيق در اين مقاله، روش تاريخي(استقرائي) و شيوة نگارش و تدوين آن به‌صورت توصيفي- تحليلي مي‌باشد. استخراج اطلاعات و داده‌ها نيز به‌صورت كتابخانه‌اي و اسنادي صورت گرفته است. پژوهش حاضر با بهره‌گيري از رويكرد زمينه‌شناسي تاريخي و نيز با تكيه ‌بر برخي اسناد نويافته، به واكاوي ساختار اداري و نحوة ادارة آستان قدس رضوي، در عصر پهلوي، مي‌پردازد.

The Astan Quds Razavi in all periods of history has always been the focus of attention of waqifs who have dedicated a part or all of their property to it. From the Safavid era onwards, a person named Motavalli (Trustee) was selected and sent to Mashhad to manage the endowment affairs of Astan Quds. During the Pahlavi period, the government took over the oversight of this wealthy institution and appointed agents. Endowments in most dynasties were subject to the policies of the central government, and this trend continued in the Pahlavi regime. The status of trusteeship and the administrative system of Astan Quds underwent many changes during the Pahlavi period, and due to some actions contrary to the religion of the Pahlavi government, changes took place in the endowment process. After the relationship between religion and the state became strained, criteria such as lordship and spirituality, which had previously been considered in the selection of a trustee, lost their value and were replaced by political considerations. The research method in this article is historical (inductive) method and its writing and compilation method is descriptive-analytical. Extraction of information and data has been done in the form of libraries and documents. The present study, using the approach of historical contextology and also relying on some new documents, investigates the administrative structure and management of Astan Quds Razavi in the Pahlavi era.