سماع در عرفان عملي و تصوف اسلامي و ارتباط آن با بدعت، غنا، لهو و رقص

يكي از مسايل مورد اختلاف در فضاي عرفان عملي و آداب صوفيان مقوله سماع است. واژه سماع گرچه در اصل لغت به معناي شنيدن است، ولي در اصطلاح صوفيان گاه بر حركات موزون پس از سماع نيز اطلاق مي شود. در اين مقاله چيستي و حقيقت سماع و نسبت آن با بدعت، غنا، لهو و رقص مورد بررسي قرار گرفته است. طرح اين مساله از اين جهت اهميت دارد كه برخي از منتقدان تصوف و عرفان به جهت اعمال و رفتار برخي از جهله صوفيه و تلقي خاص آنان از مجالس سماع صوفيان، حكم به حرمت آن داده و بدين سبب در اصل تربيت و سلوك عرفاني ترديد كرده اند. نگارنده در اين مقاله نتيجه گرفته كه اولا سماع صوفيان از مستحسنات صوفيه بوده و به رغم مخالفاني كه حتي در ميان خود اهل معرفت و تصوف دارد بدعت ضلالت و مذموم به شمار نمي آيد؛ ثانيا نسبت مطلق موسيقي كه گاهي در مراسم سماع برخي از اقسام آن اجرا مي شود و غناي محرم شرعي نسبت عموم و خصوص من وجه بوده و همه اقسام موسيقي شرعا حرام نمي باشد و موسيقي سماع نيز غناي حرام نيست؛ و ثالثا نسبت حركات موزون و نمادين و رقصي كه در شرع مقدس به عنوان لهو يا لغو حرام است عموم و خصوص مطلق بوده و فقط بخشي از آن حركات كه موجب تنزل انسان از مقام انسانيت به حيوانيت است، مورد اشكال بوده و قطعا سماع چنين رقصي محسوب نمي شود.