كليدواژه :
انديشه ذات ناتاريخي , معماري اسلامي ايران , حال وحدت و خشت و خيال , نقد ديدگاه
چكيده فارسي :
در ميان انديشمندان معماري ايران، كساني قايل به ذاتي ثابت و بي‌زمان‌اند و از اين ذات با عنوان «معماري ايراني» يا «معماري اسلامي ايران» ياد مي‌كنند. از نظر ايشان، اين ذات در مواضع گوناگون تاريخ جلوه‌هاي مختلفي يافته است و امروز نيز مي‌توان آن را مطابق زمانه بازساخت؛ در اين صورت، معماري‌اي باهويت و متفاوت با معماري بيگانه خواهيم داشت. آنچه اين ذات را مشخص مي‌كند قاعده‌هايي است كه معمولا آنها را «اصول معماري» مي‌خوانند. اين اصول بسته به ديدگاه هريك از اين انديشمندان متفاوت است؛ اما در هر صورت، اصولي بي‌زمان است كه مراعات آنها معماري‌اي ايراني و اسلامي و مطابق نيازها و خواسته‌هاي روحي و رواني و جسمي ايرانيان پديد مي‌آورد. از بين اين انديشمندان، سه ديدگاه در قالب كتاب‌ها و مقاله‌هاي منسجم منتشر شده است: 1. محمدكريم پيرنيا «اصول معماري ايراني»؛ 2. نادر اردلان و لاله بختيار حال وحدت؛ 3. كامبيز نوايي و كامبيز حاجي‌قاسمي خشت و خيال. پيش از اين، ديدگاه نخست از حيث ماهيت اصول معماري ايراني وارسي شده است. در اين مقاله، به بررسي و نقد دو ديدگاه ديگر، صرفا از حيث قول به ذات معماري ايراني/ اسلامي و اصول بي‌زمان آن مي‌پردازيم. راهبرد اين تحقيق «تاريخ فكري» و «هرمنوتيك عينيت‌گرا»، و شيوه آن نقد دروني به منزله شيوه‌اي در روش «تاريخ انتقادي» است. پرسش اصلي اين تحقيق چيستي ذات معماري ايراني در هريك از اين دو متن و انسجام دروني مدعيات مربوط به ذات و اصول معماري ايراني است. در بررسي هر يك از اين دو ديدگاه، نخست هدف و مباني نظري و سپس اصول معماري اسلامي ايران بيان مي‌شود. آن‌گاه آن ديدگاه در قالب گزاره‌هاي هستي‌شناختي و معرفت‌شناختي و گزاره‌هاي عملي يا هنجاري تلخيص و تبيين مي‌شود. بدين نحو، نقشه آن ديدگاه پيش چشم قرار مي‌گيرد و نقد منصفانه آن از منظر پرداختن به ذات و اصول معماري اسلامي ممكن مي‌شود. باب آخر هر فصل، با عنوان «دشواري‌ها و ناسازگاري‌ها» به نقد دروني هر ديدگاه اختصاص دارد. در پايان، با مقايسه دو ديدگاه، نشان داده مي‌شود كه هردو، به رغم ادعاهاي متفاوت، كمابيش مباني نظري يكساني دارند؛ و تفاوت آنها در رويكرد است: رويكرد اولي رمزگرايي و رويكرد دومي تحليل صوري آثار است.
چكيده لاتين :
Among the scholars of Iranian architecture, some believe in a timeless “essence” as “Iranian Architecture” or “Islamic Architecture of Iran”. According to them, the essence has had various manifestations in different points of history. It can also have its contemporary manifestation if we try to identify and realize it, as they believe. Then we will have our own Persian, Islamic, and non-Western architecture in our time. What defines the essence are some “principles of architecture”. The principles differ by the scholars’ viewpoints; however, all of them are timeless principles and rules the observation of which can lead to an Iranian Islamic architecture suitable for Iranians spiritual, psychological, and physical needs and desires. Among the scholars, there are only three comprehensive viewpoints that are compiled and published: 1. Mohammad-Karim Pirnia’s “the Principles of Iranian Architecture”; 2. Ardalan and Bakhtiar’s “the Sense of Unity”; 3. Navaei and Haji-Qassemi’s “Khesht-o-Khiyāl”. A full analysis and critique of the first viewpoint was already published. In this article, we will analyze and criticize the two latter, both of them believe in an essence as “Islamic Architecture of Iran”. Reviewing and internal criticizing each viewpoint starts with explaining its goal and theoretical bases and continues by its principles. Then we will articulate the viewpoint in terms of ontological, epistemological, and practical/normative propositions. This will provide us with a site map of each viewpoint that will make a fair critique possible. The last part of each chapter, entitled “Challenges and Inconsistencies”, will be on an internal criticism on the viewpoint. In the conclusion, we will compare the two views and show that both of them are deeply related to “traditionalism”, and their main difference is due to their focus points: Ardalan and Bakhtiar focus on the symbolic language of architecture, while Navaei and Haji- Qassemi focus on the formal and physical aspects.
