ارزش‌باريِ علم و برهان تعيّن ناقص

يكي از مسائل مهم در دامان فلسفۀ علم در دهه‌هاي اخير، ارزيابي امكان و لزوم پاك‌سازي فرايند علم از ارزش‌هاست. تأثير ارزش‌هاي علمي در فرايند علميْ محل مناقشه نيست، اما دخالت ارزش‌هاي غير علمي به دلايل مختلف و ازجمله خدشه در عينيت علم محل ترديد جدّي است. يكي از مهم‌ترين استدلال‌هاي مدافعان اين اثرگذاري، تمسك به تعيّن ناقص گذراي فرضيه بر اساس شواهد و قواعد موجود است. در فرايند علم، گاه اتفاق مي‌افتد كه مجموعهٔ شواهد در دسترس به‌همراه قواعد منطقي و علمي، پژوهشگر را به نتيجه معيّني رهنمون نمي‌شود و هنوز چند گزينهٔ بديل پيش‌روي او وجود دارد. حال، از آنجا كه مؤلفه‌هاي علمي بنا به فرض، از تعيّن كامل فرضيه ناتوان هستند، انتخاب از ميان اين گزينه‌ها بر پايهٔ ارزش‌هاي غير علمي خواهد بود و در نتيجه، دخالت اين قسم از ارزش‌ها در فرايند علم مُجاز خواهد بود. مهم‌ترين چالش پيش ‌روي اين دفاع، خدشه به عينيت علم است؛ زيرا شكاف بين فرضيه و مؤلفه‌هاي علمي، با عوامل غير علمي پر شده است و اين نگرشي غايت‌گرايانه و عمل‌گرايانه به علم است؛ نه نگاهي واقع‌گرايانه. همچنين عوامل اثرگذار بر انتخابِ نظريه در حالت تعيّن ناقص، اعم از ارزش‌هاي غير علمي هستند و مي‌توان انتخاب نهايي را مولود ويژگي‌هاي شخصيتي يا عوامل محيطي و فرهنگي غير هنجاري دانست.