بررسي سبك فكري بيدل دهلوي وعرفان هندي دربيان ويژگيهاي انسان كامل

زمينه و هدف: بيدل دهلوي، شاعر و عارف فارسي‌زبان سبك هندي و پرورش‌يافته در شبه‌قارۀ هند است. او نگاه و زباني ويژه به موضوعات گوناگون دارد. هدف در اين مقاله بررسي سبك و سطح فكري اوست و بر آن است ويژگيهاي بارز سبك فكري بيدل دربارۀ انسان كامل را واكاوي كند و دريابد كه نگرش او تحت تأثير عرفان اسلامي است يا عرفان هندي و تفاوت ديدگاه او و عرفان هندي در تبيين انسان كامل در چيست؟روش: در اين پژوهش با روش توصيفي تحليلي و ابزار كتابخانه اي، شعر و انديشۀ بيدل از ديدگاه سب‌ شناسي فكري بررسي و چهار محور اصلي انديشۀ بيدل كه عبارتند از: انسان‌شناسي، انسان علت آفرينش، حقيقت محمديه، كمال انسان و عرفان هندي بيان ميگردد.يافته ها: بيدل دهلوي با آنكه پرورش‌يافتۀ سرزمين هند و متأثر از عرفان و فلسفه هندوان است، با نگاه عرفان اسلامي به تعريفي جامع و كامل از انسان و ويژگيهاي او ميپردازد و در اين باره از افكار ابن عربي تأثير پذيرفته است. انسان كامل بيدل با انسان كمال‌يافتۀ عرفان هندي كه از ديدگاه بودا، هدف نهايي اش رسيدن به نيروانا (سكوت و خاموشي) و مقام «آرهات» يا (انسان كامل) است و يا از منظر يوگا كه هدفش رسيدن به مقام «زندۀ آزادي» است، تفاوت دارد. انسان كامل بيدل آيينۀ تمام‌نماي خداوند، خلاصۀ اعيان و زبدۀ آفاق، يعني پيامبر اسلام (ص) است. بيدل هدف از آفرينش را وجود مقدس حضرت محمد (ص) ميداند. نتيجه‌گيري: يكي از درونمايه هاي اصلي در سطح فكري بيدل، نظريۀ انسان كامل است. در انديشۀ بيدل، انسان موجودي كمالگراست كه ميتواند با معرفت نفس و حق مراتب كمال را بپيمايد كه در اين سيروسلوك مراحل خودشناسي، مرگ ارادي و تسلط بر نفس، جود وكرم، صبر، توكل و تسليم و رضا نقش ويژه اي در رسيدن انسان به كمال دارند. بيدل در سرزمين هند و در بطن انديشه هاي فلسفي و مكتبهاي عرفاني هند پرورش يافته است. در اين فضاي جغرافيايي آبشخور انديشه هاي او علاوه بر منابع اسلامي، متون اوپانيشاد و عرفانهاي هندي بوده است، ليكن نظريۀ او درمورد انسان كامل، تفكري اسلامي و ابن عربي‌وار است.