سبك‌شناسي اشعار عاشورايي اهلي شيرازي، بابافغاني شيرازي و فضولي بغدادي

زمينه و هدف: مرثيه دراصطلاح بمعناي سرودن شعر در رثاي شخص است و از نخستين ادوار شعر فارسي وجود داشته است. اين گونۀ ادبي در عصر صفوي با حادثۀ كربلا پيوند خورد و رفته‌رفته بصورت يك فرهنگ استوار درآمد. از آن زمان شاعران شيعي به سرودن اشعار مذهبي، بويژه اشعار عاشورايي و شرح جزئيات وقايع آن پرداختند. اهلي شيرازي، بابافغاني شيرازي و فضولي بغدادي، ازجمله شاعران بزرگ عصر صفوي هستند كه در رثاي امام‌حسين(ع) و شهيدان كربلا اشعار شورانگيزي سروده‌اند. در اين پژوهش 318 بيت از اشعار عاشورايي شاعران مذكور از ديدگاه سبك‌شناسي بررسي و سبك آنها، با تحليل آماري داده‌ها، در سه سطح ادبي، زباني و فكري پژوهيده شده است. روش مطالعه: روش تحقيق در اين مقاله، توصيفي-تحليلي و روش گردآوري اطّلاعات، اِسنادي (كتابخانه‌اي) است. با مراجعه به دواوين سه شاعر، ده شعر رثايي در سوگ امام‌حسين (ع) و يارانش بعنوان جامعۀ آماري اين پژوهش گردآوري شد كه مجموعاً بالغ بر سيصدوهجده بيت است؛ نگارنده پس از جمع‌آوري اطّلاعات به توصيف سبك‌شناسانۀ ابيات مرثيه‌ها در سه سطح زباني، ادبي و فكري دست يازيده و درنهايت نيز تحليل براساس يافته‌هاي استخراج‌شده صورت گرفته است.يافته‌ها: هرچند در اين مرثيه‌ها شاعران به صناعات شعري چندان وقعي نمينهند، اهلي شيرازي نسبت‌ به دو شاعر ديگر كاربردهاي هنريتري دارد. نتيجه‌گيري: در سطح زباني، اغلب مرثيه‌ها اوزان سنگين و لحني آرام و غم‌انگيز دارند. بسامد واژگان عربي و نيز واژه‌هايي با گفتمان عزاداري عاشورا (مانند كربلا، خون، شهيد، غم) در همۀ مرثيه‌ها چشمگير است. ساختار نحوي بسياري از جمله‌ها بضرورت شعر بهم ريخته، ولي اين دگرگونيها در شعر متداول بوده و برجستگي محسوب نميشود. در سطح فكري نيز همۀ مرثيه‌ها مؤيّد شيعي‌ بودن شاعران است؛ نسبت‌دادن حادثۀ عاشورا به فلك كه نوعي جبرگرايي است، در اين اشعار چشمگير است. مهمترين برآيند پژوهش حاضر آشكار كردن شباهتها و تفاوتهاي سبكي مرثيه‌هاي اين سه شاعر و شناخت ديدگاه آنان درمورد سيّدالشّهدا(ع) است كه تزكيۀ روح در چشمۀ زلال سوگواري عاشورا را درپي دارد.