تصويرپردازي با عناصر چهارگانه در شاهنامۀ فردوسي

زمينه و هدف: عناصر اربعه همواره در ميان علوم، باورها و اساطير ملل و فرهنگهاي گوناگون نقش پررنگي داشته و منشأ به‌وجود آمدن تصورات، انديشه‌ها و آثار خاصي بوده است. اين عناصر در حوزۀ ادبيات نيز مغفول نمانده و به‌شكل گسترده و هنري نمود پيدا كرده‌اند. يكي از آثاري كه عناصر اربعه از نظر بسامد، جلوه‌هاي هنري و تصويرپردازي شاعرانه در آن قابل توجه است، شاهنامۀ فردوسي است. فردوسي تمايل ويژه‌اي به كاربرد عناصر چهارگانه براي برجسته‌سازي سخن خود و بيان هنري داشته است. در اين جستار فراواني و چگونگي به‌كارگيري چهار عنصر در تصويرپردازيهاي اين اثر مورد بررسي قرار گرفته است. سؤال اصلي پژوهش اين است كه فردوسي از عناصر اربعه به چه شيوه‌اي و چگونه در خلق صور خيال بهره برده است؟ روش مطالعه: روش تحقيق در اين مقاله، توصيفي-تحليلي و روش گردآوري اطّلاعات، اِسنادي (كتابخانه‌اي) است.يافته‌ها: فردوسي حدود 2688 مرتبه عناصر اربعه را در شاهنامه تكرار كرده است. از اين تعداد 939 كلمه مختص به آب (35درصد)، 722 كلمه مختص به خاك (27درصد)، 598 كلمه مربوط به باد (22درصد) و 429 كلمه (16 درصد) متعلق به آتش است.12 بيت در شاهنامه وجود دارد كه در آنها تمامي عناصر اربعه در كنار يكديگر آمده‌اند. همچنين در 10 بيت، سه عنصر و در 51 بيت، دو عنصر همنشين شده‌اند.نتيجه‌گيري: پربسامدترين عناصر در شاهنامه به ترتيب آب، خاك، باد و آتش هستند. همچنين بيشترين تصاوير شعري در اين زمينه در ساختار كنايي ايجاد شده‌اند و سهم فنون بياني بسيار بيشتر از فنون بديعي است.