انس و هيبت و وجوه تعليمي آن دو در حديقۀ سنايي و مثنوي معنوي

Accompany and awe and its educational aspects in Hadigheh Sanayi and Mathnavi ma'navi

«هيبت و انس» از مفاهيم زوجي است كه جزو احوال عرفاني به‌حساب مي­ آيند و در مرتبه­اي بالاتر از «خوف ‌و رجا» و «قبض و بسط» قرار دارند؛ از آن­جا‌كه اين احوال در لحظات حيات عارف، نوسان دارند و او تجربۀ هر دو حال را دارد. عارفان هم در مورد هيبت و هم دربارۀ انس، اقوالي دارند و سالكان را گاهي داراي حال هيبت و گاهي داراي حال انس مي­ دانند؛ اما بر اساس مكتب فكري خود يكي از اين دو حال را بر ديگري ترجيح داده، در آثار عرفاني و تعليمي ­شان، ديدگاه ويژۀ خود را به مخاطب عرضه مي­ كنند. در اين پژوهش ضمن تأكيد بر مسائل بنياديني چون «انس»، «هيبت»؛ به عنوان زمينۀ اصلي بحث با بهره ­گيري از روش تحليلي- توصيفي، به جنبۀ تعليمي آن دو، در حديقة سنايي و مثنوي معنوي، پرداخته‌شده و آن­گاه اين نتيجه حاصل گرديده كه هرچند آثار عرفاني تجلي حالات دروني سرايندگان آن است، اما گاه جنبۀ تعليمي، بر بيان حالات دروني پيشي مي­ گيرد و آفرينندۀ اثر، متناسب با احوال خود به سمت يكي از اين احوال گرايش پيدا مي­ كند و بر صفات قهري يا لطفي خداوند تأكيد بيشتري مي­ كند؛ چنانكه سنايي از عارفان مكتب زهد، بيشتر بر هيبت خداوند تأكيد و مخاطبان را از هيبت خداوند بر حذر مي ­دارد؛ ولي مولوي به‌عنوان عارف مكتب عاشقانه، بيشتر به انس با خداوند و صفات جمالي او تأكيد دارد. بيان تشابه و تفاوت مكتب فكري و گرايش­ هاي عرفاني اين دو عارف و شرح و تفسير آنان از دو حال هيبت و انس، از اهداف اصلي اين مقاله است.

"Accompaniment" and "awe" are from mystical couple concepts. Most mystics consider "Accompaniment" and "awe" as mystical. Because mystic experiences both things and these states are fluctuate in moments of life; therefore, They provide comments on " awe and Accompaniment, but according to their thinking style, they prefer one to another. In their mystical works, they also offer their own views to their audience. In this study, using content analysis method, the problem of"Accompaniment","awe" and its educational aspect were discussed in Hadigheh Sanayi and Mathnavi ma'navi. Accompaniment and awe in"Hadigheh and Mathnavi ma'navi" are also from mystical couple concepts and at the rank Higher th@n"fear and hope" and"Sadness and mystical joy" and is part of mystical life. So these two mystics introduce some of the Seekers to the owner of the awe and some of the Seekers as the owner of the Accompaniment. Although the mystical works represent the entire state of the speakers of it, but sometimes the educational aspect prevails over the notion of life, and the creator of the work tends to fit into one of these awe or Accompaniment and refers to the attributes of torment or mercy God gives more emphasis. Sanayi, as the mysterious eremite, always fears God and makes readers aware of the awe of God. But moulavi, as the mystic of the romance method, further emphasizes the Accompaniment with the Lord and His beautiful attributes. The expression of the similarity and difference between the Sanayi and Moulavi School of thought and the mystical tendencies of these two mystics, and the expansion of their interpretation of the two awe and Accompaniment, are the main goals of this paper.