لزوم و اهميت تصحيح مجدد ديوان بابا فغاني شيرازي

Necessity and Importance of Re-editing Bābā-Faghānī Shīrāzī’s Dīvān

بابا‌فغاني شيرازي از شاعران نيمة دوم سدة نهم و اوايل سدة دهم هجري است كه به‌سبب آوازه در غزل‌سرايي، او را «حافظ كوچك» ناميده‌اند. ديوان اين شاعر، نخستين بار در 1935م در لاهور و سپس در سال 1316ش به كوشش احمد سهيلي خوانساري در تهران به چاپ رسيد. سهيلي، بار ديگر اين ديوان را در 1340 با 5 دستنويسِ نويافته، مقابله و دوباره تصحيح و منتشر كرد. وي در مقدمة اين چاپ يادآور شده كه در تصحيح اين ديوان «نهايت اهتمام» را به عمل آورده است. ولي مقابلة اين تصحيح با دستنويس‌هاي معتبر، بيانگر آن است كه مصحّح در تصحيح اين متن، دچار خطاهاي بسياري شده است و در مقابلة بسياري از غزل‌ها با دستنويس‌هاي نويافتة خويش كوتاهي كرده است. در اين تصحيح، غزل‌هايي نيز به چشم مي‌خورد كه در ديوان هلالي جغتايي، چاپ سعيد نفيسي هم با اندك اختلافي درج شده است. شعر بابافغاني تا دو سده پس از درگذشتِ او، سرمشق و الگوي شاعران ايراني و پارسي‌گويان شبه‌قارّه بوده است و تقريباً همگي اين شاعران، شماري از غزل‌هاي خويش را در «زمين» غزل‌هاي بابافغاني سروده‌اند. ولي تا به امروز، تصحيحي معتبري از ديوان بابافغاني در دست نيست. نگارنده در مقالة حاضر نشان داده است كه ناكارآمدي شيوة ضبط نسخه‌بدل‌ها، به متن بردن نويسش‌هاي نادرست و مقابله نكردن بسياري از غزل‌ها با دستنويس‌هاي نويافته، چاپ حاضر ديوان بابافغاني را بي‌اعتبار ساخته است.

Bābā-Faghānī Shīrāzī is one of the poets of the second half of the 15th century and the beginning of the 16th century, who has been called "Little Hafiz" due to his fame in writing lyric poetry (ghazal). The Dīvān of this poet was first published in 1937 in Lahore and then in 1961 by Aḥmad Soheilī Khānsārī in Tehran. Soheilī once again re-edited and republished this Dīvān in 1340 based on the other newfound manuscripts. In the introduction to this edition, he mentions that he has taken "utmost care" in editing this Dīvān. However, the comparison of this edition with authentic manuscripts indicates that the editor has made many mistakes in editing this text. In this edition, there are also lyric poems that are also attributed to Hilālī Jaghatā’ī with a slight difference. Bābā-Faghānī’s poetry until two centuries after his death, has been the model of poets in Iran and the Indian Subcontinent, and almost all of these poets have written a number of their lyric poems in the zamīn of Bābā-Faghānī’s lyric poems. But to date, there is no credible edition of Bābā-Faghānī's Dīvān. In the present article, the author attempts to show that this edition because of misreading and unspecified editing method is not a critical and scientific edition.