آسيب‌شناسي اعتقاد ديني در شعر سنايي

Religious beliefs pathology in poems of Sanaei

آسيب ­شناسي ديني آفاتي را بررسي مي­ كند كه به اعتقادات و باورهاي ديني و يا به آگاهي و معرفت ديني و علمي در يك جامعه ديني وارد مي ­شود. شناخت اين آسيب­ ها زمينه ­هاي سلامت و بهداشت دينداري را تسهيل مي­ كند. متون ادب فارسي از بدبيني به باورها، اخلاق و رفتار ديني دينداران سرشار است. شعر حكيم سنايي غزنوي عارف متشرع قرن ششم هجري، نماينده برجسته نوعي از قصيده در زبان فارسي است كه به نقد جامعه و زهد و عرفان و اخلاق و آسيب ­شناسي رفتار و اعتقاد ناسالم ديني مي پردازد. در اين مقاله آسيب­ شناسي اعتقاد ديني در ديوان اشعار او بررسي و نتيجه مطالعه تحليلي و توصيفي اين موضوع، در چهار مقوله عقايد كلامي، دهري­ گري و طبيعت­ گرايي، بيروني شدن دين، ناداني و جهل ارائه شده است. طبق اين تحقيق، سنايي اعتقاد اشاعره را در مقولات معرفت خدا، توحيد، امامت، عدل و لطف و رؤيت خدا به چالش مي­ كشد و روش متكلمان را براي خداشناسي ناكارآمد مي­ شناسد. او طبيعت­ گرايي را برابر با دهري­ گري و در مقابل اعتقاد به جهان ماوراي طبيعت و عالم روحاني و معنويت قرار مي ­دهد. برمبناي شعر سنايي، بي­ صداقتي و نبودن درد و شور ديني، دين را از درون دين داران به بيرون رانده، آن را در شعائر و آداب و تظاهر و استفاده ابزاري از دين متوقف كرده است. سنايي جهل را موجب بدعت و بي­ رغبتي در عبادات و اعمال ديني دانسته، آسيب­ هاي متعدد آن را براي دين داري بر مي­ شمارد.

Religious pathology is important because it diagnoses and investigates the factors causing to damage of the most beautiful aspect of the God blessing (religion). The factors cause to damage of religious beliefs, knowledge and awareness and religious epistemology in a religious society. Identification of these damages facilitates religious health. Persian literary texts are full with pessimistic attitudes towards beliefs, moralities and behaviors of the religious people. The poems of Sanaei Ghaznavi, the mystic’s poet of sixth century of hegira are outstanding representatives of ode in Persian language that criticizes the society, piety mysticism and ethics and pathology of religious behavior and unhealthy beliefs. In this article religious beliefs pathology has been studied in Saanei divan and the descriptive and analytical results have been represented in the four categories of verbal, irreligiousness, naturalism, externalization of religion and ignorance. The results of this research showed that Sanaei challenges on the poet’s beliefs in theology, monotheisms, imamates, justice, kindness and observing of God and introduces inefficient the apologetics way to theology. He equals naturalism to irreligion and in contrary belief in supernatural and spiritual world equal to spirituality. According to his poetry, unfaithfulness and lack of religious pain and eagerness move religion out of the religious man mind and prevent it from using in rituals and pretention and misuse. Sanaei believes that ignorance causes to heresy and reluctance towards religious affairs and he counts numerous damages on religiosity.