تبيين پيشايند‌هاي راهبردي توسعه كسب‌وكارهاي خانگي

هدف و مقدمه: با توجه به تنوع و محدوديت‌هاي منابع و همچنين پيچيدگي، پويايي و تغييرات فزاينده فضاي كسب‌وكار، توسعه مشاغل خانگي را مي‌توان  يكي از مؤثرترين استراتژي دولت‌ها براي ايجاد شغل، توليد ثروت و مبارزه با فقر به‌حساب آورد. بااين‌وجود، در حال حاضر توسعه كسب‌وكارهاي خانگي با موانع و چالش‌هاي بسيار زيادي مواجه شده كه اين موضوع شناسايي بازيگران اصلي و روابط بين آن‌ها را ضروري ساخته است. با توجه به اهميت توسعه كسب‌وكارهاي خانگي و نقش اين نوع كسب‌وكارها در توسعه پايدار، هدف غايي اين تحقيق ارائه چارچوبي براي شناسايي و تبيين پيشايندهاي راهبردي توسعه كسب‌وكارهاي خانگي است. ازاين‌رو، سؤال اصلي پژوهش اين است كه چه عوامل و بازيگراني در موفقيت كسب‌وكارهاي خانگي نقش دارند؟ و روابط بين اين عوامل چگونه بوده؟ و چه راهبردهايي مناسب توسعه اين نوع كسب‌وكارها مي‌باشد؟ و درنهايت چارچوب مناسب براي توسعه كسب‌وكارهاي خانگي چگونه است؟روش‌شناسي: رويكرد تحقيق حاضر كيفي، ازنظر هدف، كاربردي و ازنظر ماهيت داده‌ها و روش، توصيفي تحليلي است. جامعه آماري تحقيق از فعالان، متخصصان و خبرگان حوزه مشاغل خانگي به‌خصوص افرادي تشكيل‌شده است كه تأليفات و تحقيقاتي در اين زمينه داشته‌اند . با روش نمونه‌گيري گلوله برفي،   داده‌هاي مصاحبه در نمونه‌ 13 نفري به مرحله اشباع رسيد. در اين مطالعه از مصاحبه نيمه ساختاريافته براي گردآوري داده‌ها و از تحليل مضمون شش مرحله‌اي براون و كلارك (2066) براي تجزيه‌وتحليل استفاده‌شد. در راستاي بررسي روايي ابزار تحقيق، مصاحبه­ها با دقت نظر كافي ثبت و ضبط‌شده و پس از كدگذاري، از برخي خبرگان واجد شرايط كه داراي توانمندي و شايستگي لازم بودند، خواسته‌شده تا مجدداً به بررسي و اظهارنظر درباره مفاهيم ساخته‌شده پرداخته و درنهايت، مصاحبه­ها  را فرد آگاه به  پيشينه تحقيق مجدد كدگذاري شد. براي محاسبه پايايي مصاحبه‌ها نيز از روش محاسبه توافق بين دو كدگذار استفاده‌شده است. همچنين در اين پژوهش براي اعتباربخشي يافته‌هاي تحقيق ابتدا چهار مصاحبه به‌صورت تصادفي به يك همكار داده‌شده و از وي درخواست گرديد تا متن را كدگذاري نمايد. سپس از ضريب كاپا براي پايايي يافته‌ها استفاده شد كه مقدار ضريب كاپا به‌دست‌آمده (860/0) نشان‌ مي‌دهد كه توافق بالايي بين مرورگران وجود داشته و ازنظر كيفيت شاخص‌هاي احصا شده مورد تأييد خبرگان قرار دارد.يافته‌ها: درنتيجه تجزيه‌وتحليل يافته‌ها بر اساس تحليل مضمون درنهايت 35 كد به‌عنوان مضامين اوليه، چهار كد به‌عنوان مضامين سازمان‌دهنده و دو كد به‌عنوان مضامين فراگير برچسب‌گذاري شد.  لذا ، نتايج تحليل مضمون داده‌ها نشان مي‌دهد پيشايند‌هاي راهبردي توسعه كسب‌وكارهاي خانگي را مي‌توان در دودسته طبقه‌بندي نمود كه تعامل پوياي آن‌ها با يكديگر مي‌تواند موجب نوعي هم‌افزايي مشترك گردد. دسته اول كه «زمينه‌ساز» ناميده مي‌شوند و ماهيت برون‌زا و نقش تسهيل‌كننده دارند، تحت كنترل محيط بوده و كسب‌وكارهاي خانگي بايد با اتخاذ تدابير و راهبردهاي فعال، اين عوامل را اداره و كنترل نمايند. دسته دوم كه از آن‌ها به‌عنوان «توانمندساز» نام‌برده مي‌شود ماهيت دروني داشته و تحت كنترل شركت‌ها قرار دارد و عاملي برانگيزاننده و محرك محسوب مي‌شود. اين عامل در ساختار خود موجب بسترسازي و ايجاد انگيزه لازم جهت موفقيت كسب‌وكارهاي خانگي مي‌گردد. تعامل عوامل توانمندساز (محرك) و زمينه‌ساز (تسهيل‌گر) نيازمند يك جريان قوي و مؤثري است كه بتواند به‌صورت هم‌زمان اين عناصر را به يكديگر پيوند دهد تا شوك‌هاي مؤثري را در كسب‌وكارهاي خانگي ايجاد نمايند. در اين مطالعه اتصال و هم آفريني اين دو عامل به نام «هم‌افزايي مشترك» تعريف‌شده است. با توجه به پيچيدگي، پويايي و تحركات مستمر فضاي كسب‌وكارهاي خانگي، «هم‌افزايي مشترك» نيز نيازمند جريانات تعاملي ديگري است كه بتواند نوآوري و اعتماد را درون كسب‌وكارهاي خانگي ايجاد نمايد؛ كه در اين مطالعه از عنوان «ظرفيت‌سازي پويا» براي جريانات تعاملي استفاده‌شده است كه دربرگيرنده «سرمايه اجتماعي» و «نوآوري باز» است.بحث و نتايج: نتايج نشان مي‌دهد كه براي توسعه مشاغل خانگي مي‌بايست به‌طور هم‌زمان به عوامل دروني و بيروني تأكيد كرد كه به معني هم‌افزايي مشترك است. دراين‌بين، عوامل برون‌زا، ابزارها و راهبردهاي هستند كه شرايط و بسترهاي مناسبي را براي تسهيل توسعه كسب‌وكارهاي خانگي فراهم مي‌آوردند كه مي‌توان به ايجاد بازارچه‌هاي دائمي عرضه محصولات خانگي، دسترسي به كانال‌هاي توزيع و بازار هدف، بهبود فضاي كسب‌وكار، حمايت قانوني از مشاغل خانگي، حذف قوانين و مقررات اداري دست‌وپاگير و تمركززدايي فرايند تصميم‌گيري و تفويض اختيار بيشتر به نهادهاي محلي، استفاده از شبكه‌ها و رسانه‌هاي اجتماعي و توسعه تجارت الكترونيك اشاره نمود. عوامل درون‌زا نيز ابزارهاي توانمندساز، محرك و مشوق توسعه كسب‌وكارهاي خانگي هستند كه در اين خصوص مي‌توان به ارائه آموزش‌هاي متنوع، مستمر و حرفه‌اي، نوع و بخش‌بندي بازار، توجه به برندسازي، آموزش قيمت‌گذاري رقابتي، آشنايي با روش‌هاي مختلف بازاريابي بخصوص بازاريابي در رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي، توسعه ريسك‌پذيري، تعهد كاري و استقلال كاري اشاره نمود.علاوه بر هم‌افزايي مشترك، تعاملات چندگانه بين بازيگراني كه موجب تقويت نوآوري و خلاقيت مي‌شوند و عواملي كه اعتماد و روابط پايدار را به‌وجود مي‌آورند موجب ظرفيت‌سازي پويا و درنتيجه توسعه كسب‌وكارهاي خانگي مي‌شوند. دراين‌بين يكي از ابزارهاي تعاملي توسعه كسب‌وكارهاي خانگي تمركز بر نوآوري و به‌خصوص نوآوري باز است كه بر خريد فناوري و ثبت اختراع، اخذ مجوز و سرمايه‌گذاري مشترك، اعطاي مجوز و خريد ليسانس و خلق شركت‌هاي مشترك و زايشي تمركز دارد. دراين‌بين، سرمايه اجتماعي نيز در ظرفيت‌سازي و توسعه كسب‌وكارهاي خانگي نقش مهمي دارد. سرمايه اجتماعي با ايجاد روابط تعاملي و مستمر همراه با اعتماد بر مبناي ديد مشترك، باعث نوعي فرهنگ‌سازي در عرصه تبادل و تسهيم دانش شده و علاوه بر انعطاف‌پذير نمودن مرزهاي بنگاه‌ها، موجب تسهيل جريان ورود و خروج دانش مي‌گردد. در اين خصوص با توسعه عدالت اجتماعي، ايجاد ديد و بصيرت مشترك و همچنين ايجاد روابط شبكه‌اي بين كسب‌وكارهاي خانگي مي‌توان زمينه بازتوليد سرمايه اجتماعي در اين نوع كسب‌وكارها و درنتيجه توسعه كسب‌وكارهاي خانگي را فراهم نمود.