بررسي سير تطور نگهبان در معماري ايران از دوران ايلام تا پايان عصر ساساني از منظر مردم‌شناسي

Evolution of the Guardian in Iranian Architecture from the Elamite Period to the End of Sassanid Based on Anthropological Perspective

معماري تجلي­گاهِ نيازهاي روحي و جسمي انسان به شمار مي­رود. انسان براي حفاظت و حمايت از خويش به خلق بستر معمارانه پرداخته و از اين طريق خود را از گزند خطرهاي مختلف همانند شرايط جوي نامساعد و حيوانات درنده و ... در امان نگاه داشته و در عين حال بستري مناسب براي رفع نيازهاي روزمره خود فراهم كرده است. همچنين در گذر زمان از نمادها براي تجهيز بهتر آن در مقابل هجمه­ هاي ملموس و ناملموس بيروني بهره برده است. پژوهش پيش­رو با هدف شناخت تطور نمود نگهبان در بستر معماري ايران از روزگار عيلامي تا پايان عصر ساساني انجام شده است. پرسش­ هاي مطرح در اين مقاله عبارتند از: سير تطور نگهبان يا محافظ در بستر معماري ايران چگونه بوده است؟ و چه عناصري براي اين منظور به كار گرفته شدند؟ ماهيت اين پژوهش، بنيادي و رويكرد آن توصيفي ـ تاريخي است. داده‌ها با روش ميداني و كتابخانه ­اي گردآوري شده است. بر اساس نتايج تحقيق، روند بهره­ گيري از عناصر نگهبان بدون گسست زماني و در بستر معمارانه­ آن در كانون توجه بوده و از نمودهاي تجسمي مانند پيكره و نقش­برجسته به نمودهاي كتيبه­ نگاري و جادويي ـ دارويي است. همچنين اين عنصر بيانگر تغيير و تفاوت نگهبان بر معماري ايراني است و هيچ‌گاه از درگاه سازه­ هاي معماري محل سكونت انسان حذف نگرديده و فقط همگام با باورها و اعتقادات جوامع بشري دچار تغيير شده است.

Architecture is the volumetric manifestation of human spiritual and physical needs. In order to protect himself, man has created an architectural context and over time has used symbols to better equip it against tangible and non- tangible external attacks. The present study aims to identify the evolution of the guardian in the context of Iranian architecture from Elamite to the end of Sassanid Era. The research questions are how the evolution of the guardian has been in the context of Iranian architecture an‎d what elements have been used for this purpose. The nature of this research is fundamental and its approach is descriptive historical. The data have been collected through field activities and documental sources. The findings indicate that the process of using guard elements without time interruption have been in center of recognition and from visual representations such as statues and reliefs to inscriptions and magic-medicine ones.