تحليل مسير آسيب‌هاي شغلي بر اساس رويكرد مدل‌يابي معادلات ساختاري: يك مطالعه گذشته‌نگر در صنعت ساخت‌وساز

زمينه‌وهدف: صنعت ساخت‌وساز يكي از پرچالش‌ترين صنايع در حوزه ايمني و بهداشت مي‌باشد. مطالعات مختلف نشان مي‌دهد كه ميزان آسيب‌ها در صنعت ساخت‌وساز بيشتر از ميانگين آن در ديگر صنايع است و تنها هزينه غرامت كارگران براي درمان، خسارات و جريمه در صنعت ساخت‌وساز 4 برابر صنايع ديگر گزارش شده است. شناسايي عوامل موثر در ايجاد آسيب‌هاي شغلي به عنوان يك رويكرد گذشته‌نگر و مهم در تحليل اين آسيب‌ها و راهي براي پيشگيري و كاهش آن مي‌باشد. تحليل و علّت‌يابي حوادث و آسيب‌هاي شغلي در صنعت پرچالش ساخت‌وساز يكي از راهكارهاي ارتقا ايمني و سلامت در اين بخش از صنعت مي‌باشد. اين مطالعه با هدف تحليل مسير عوامل موثّر بر آسيب‌هاي شغلي در بخش ساخت‌وساز كوچك و متوسط با استفاده از مدل‌يابي معادلات ساختاري انجام شده است. روش بررسي: اين مطالعه يك تحليل گذشته‌نگر بود كه بر روي آسيب‌هاي شغلي رخ داده طي يك دوره 11 ساله (2017-2007) در 82 پروژه ساخت‌وسازي كوچك و متوسط انجام شد. متغير اصلي شامل انواع آسيب شغلي ناشي از حوادث بود. ابزار اصلي براي جمع‌آوري داده‌ها فرم گزارش حوادث شغلي بود. مراحل اجراي اين مطالعه شامل پنج گام جمع‌آوري داده‌هاي مطالعه، تحليل آسيب‌هاي شغلي بر اساس رويكرد تحليل علل ريشه‌اي، شناسايي، ارزيابي و طبقه‌بندي ابعاد مختلف فاكتورهاي مختلف موثر بر آسيب‌هاي شغلي در پروژه‌هاي ساخت‌وسازي، ترسيم مدل مفهومي تحليل علل آسيب‌هاي ساخت‌وساز مطابق با زنجيره وقايع و علل و تحليل ارتباط، كنش‌ها و اثرات متقابل همه فاكتورها و متغيرها با استفاده از رويكرد مدل يابي معادله ساختاري بود. تجزيه ‌و تحليل داده‌هاي اين مطالعه با استفاده از نرم افزار مدل‌يابي معادلات ساختاري IBM SPSS AMOS نسخه 22.0 انجام شد. يافته‌ها: ميانگين سن و سابقه كار كارگران آسيب ديده در حوادث مورد مطالعه، به ترتيب 6.24 ±33.14 و 3.14 ±5.75 سال بود. تقريباً دوسوم حوادث حين فعاليت‌هاي ساخت‌وساز بوقوع پيوسته بود. بالاترين ميزان مطلوبيت متغيرهاي مديريت ريسك متعلق به چك‌ليست ايمني (7/%28) و بكارگيري تجهيزات حفاظت فردي (PPE) (22.1%) بود. خطرات محيطي (6/%63) و روش كار خطرناك (1/%56) داراي بيشترين سهم در حوادث بودند. بيشترين اعمال ناايمن مربوط به كمبود دانش و آگاهي (5/%65) و عدم استفاده از PPE (57.9%) بود. نتايج تحليل مسير آسيب ساخت‌وساز بر اساس مدل‌يابي معادله ساختاري (SEM) نشان داد كه فاكتورهاي فردي، سازماني، آموزش ايمني و مديريت ريسك، داراي ارتباط معكوس و معني‌دار با آسيب‌هاي شغلي بود (0.05 p). بعلاوه، ارتباط فاكتورهاي شرايط ناايمن، اعمال ناايمن و نوع بروز حادثه با آسيب‌هاي شغلي مثبت و معني‌دار برآورد گرديد (0.05 p). مقادير شاخص‌هاي نيكويي برازش chi;2/df، RMSEA، CFI و NNFI (TLI) به ترتيب 2.79، 0.059، 0.894 و 912/ محاسبه شد. بنابراين، براساس اين نتايج و مقايسه آن با معيارهاي مورد نظر، اين مدل يك مدل خوب مي‌باشد. نتيجه‌گيري: يافته‌هاي مطالعه بيانگر اين بود كه آسيب‌هاي ساخت‌وساز مي‌تواند تحت تاثير فاكتورها و متغيرهاي مختلف با نوع و اندازه متفاوت قرار گيرد. بعلاوه، رويكرد تحليل مسير با استفاده از مدل‌يابي معادله ساختاري مي تواند به عنوان يك روش كاربردي و مفيد براي تجزيه و تحليل، مدل‌سازي و در نهايت پيش‌بيني حوادث و آسيب‌هاي شغلي بكار گرفته شود.