تبيين عوامل مؤثر بر كسري بودجه در ايران با تأكيد بر مؤلفه هاي اقتصادي و اقتصاد سياسي

Determinants of Government Budget Deficit in the Economy of Iran Emphasizing the Economic and Political Economic Factors

به منظور اصلاح ساختار بودجه عمومي دولت در اقتصاد ايران، شناخت ويژگي‌هاي بودجه ضروري است. در اين پژوهش، با مروري بر مشخصه‌هاي بودجه، عوامل توضيح‌دهنده كسري بودجه دولت در بازه 1398-1344 تحت دو الگوي خودرگرسيوني با وقفه‌هاي توزيع‌شده مورد بررسي قرار مي‌گيرند. شواهد نظري و تجربي نشان مي‌دهد كه سه مجموعه عوامل ساختاري بودجه، شرايط اقتصاد كلان، و اقتصاد سياسي مي‌توانند در ايجاد كسري بودجه مزمن نقش بسزايي داشته باشند. نتايج برآورد ضرايب بلندمدت الگوهاي پژوهش حاكي از آن است كه نسبت تراز عملياتي و سرمايه‌اي به GDP به عنوان شاخص كسري بودجه با اندازه دولت، نسبت نوسان‌هاي مخارج به نوسان‌هاي درآمد دولت، نسبت سرمايه‌گذاري دولتي به سرمايه‌گذاري كل، شكاف توليد، شكاف تورم، و شاخص نابرابري درآمد داراي رابطۀ مستقيم است. نكته مهم آن‌كه در اقتصاد ايران نيروي پيشران در كسري بودجه، عامل هزينه‌هاست. همچنين، چرخه رونق اقتصادي كه به طور عمده با رونق نفتي همراه است، به دليل ويژگي‌هاي اقتصاد متكي به وفور منابع طبيعي، به افزايش بيش از اندازۀ هزينه‌هاي دولت منجر مي شود و در نهايت كسري بودجه را مي‌افزايد. در دوران ركود اقتصادي كه با كاهش درآمدهاي نفتي همراه است، چسبندگي هزينه‌هاي دولت، به ويژه هزينه‌هاي جاري، به افزايش كسري بودجه منجر مي‌شود. از سوي ديگر، شاخص‌هاي اقتصاد سياسي همچون ضعف قدرت دولت و تاثير فشار گروه‌هاي سياسي، بر تشديد كسري بودجه موثر هستند. در سال‌هايي كه امكان استفاده از منابع حساب ذخيره و صندوق توسعه ملّي براي تامين كسري بودجه فراهم بوده، اثر ثروت بر تشديد كسري بودجه تاييد شده است.

In order to implement structural reform in the government budget of Iran, it is necessary to analyze the budgetary characteristics. This paper attempts to identify the determinants of budget deficit by using ARDL modeling based on the Iranian budget records for the period 1964-2020. Theoretical and empirical evidence both show that three main factors including budgeting structure, macroeconomic situation, and political economic forces could play a definite role in the budget deficit. Long term estimated coefficients of the research models explain that budget deficit will be worsened with bigger size of government, and with the increase in the government expenditure dispersion in comparison with the government revenues dispersion, also with a bigger share of public investment in total investment, and finally with wider GDP gap and inflation gap. Correspondingly, more inequality of income leads to a bigger deficit. The results also indicate that in the economy of Iran expenditures are a driving force that brings about the budget deficit. It is evident that in a resource-based economy, an increase in revenues of resource exports would relocate the economy to the positive output gap and boom cycle that in turn will push governments to a higher level of expenditures and a budget deficit. During the recession period in which government revenues decline, the recurrent expenditures resist adjustment due to its sticky behavior, hence the deficit gets worse. Meanwhile, political economic factors such as weakness of the government power and pressure by interest groups, all together have magnifying effects on worsening the budget deficit. During the era that foreign reserves in Stabilization Account and National Development Fund were enough to compensate deficits, the presence of the wealth effect on government expenditures, and thus on the budget deficit, is confirmed.