اولويت بندي عوامل مؤثر بر عدم مشاركت بهره برداران در طرح هاي آبخيزداري (مطالعه موردي: حوزه آبخيز چيكان و مورزيان سپيدان استان فارس)

Prioritization of factors affecting the non-participation of exploiters in watershed management projects (Case Study: Chikan and Morzian Watershed of Sepidan, Fars Province)

پژوهش­ هاي چند ساله­ي اخير نشان داده است كه اجراي طرح­هاي آبخيزداري بدون مشاركت و همراهي مردم چندان موفق نبوده و موجب ناكارآمدي برنامه‌ها در حفاظت از حوزه ­هاي آبخيز شده است. به ­منظور حل اين معضل، اولويت­بندي شاخص­ها و زيرشاخص­ هاي مؤثر بر عدم مشاركت مردمي، گامي اصولي در چرخه­ي مديريت حوزه ­هاي آبخيز است؛ به­ طوري­كه شناخت عوامل مؤثر و اولويت­بندي آن­ها منجر به مشاركت حداكثري ساكنان حوضه شود. با توجه به اين هدف، در اين پژوهش اقدام به اولويت­بندي عوامل مؤثر بر عدم مشاركت بهره­برداران در طرح­هاي آبخيزداري در حوزه­ي آبخيز چيكان و مورزيان سپيدان واقع در شمال­غرب استان فارس شده است. جامعه­ي آماري اين پژوهش با استفاده از فرمول كوك­ران به تعداد 51 نفر از بهره­برداران (ساكنان اين حوضه) بودند. براي گردآوري داده­ها از پرسش­نامه مشتمل بر چهار شاخص و دوازده زيرشاخص با طيف ليكرت استفاده شد. با استفاده از نرم­افزار SPSS (نسخه­ي 23) اهميت شاخص­ها و زيرشاخص­ها توسط آزمون t مشخص شد و به­ منظور اولويت­بندي شاخص­ها و زيرشاخص ­هاي مؤثر، از آزمون ناپارامتري فريدمن استفاده شد. نتايج نشان داد در اولويت­بندي شاخص­ها از ديدگاه بهره ­برداران به­ترتيب شاخص­ هاي"اقتصادي"، "اجتماعي"، "آموزشي- ترويجي" و "طراحي- اجرايي" به ­عنوان شاخص­ هاي مؤثر و در اولويت­بندي زيرشاخص ­ها، به­ترتيب "عدم آموزش ساكنان حوضه در خصوص طرح­ها و اهداف مربوطه" و "عدم توجه به سازمان­هاي غير دولتي (سمنها) در برنامه ­ريزي­ هاي آبخيزداري" داراي بيشينه و كمينه­ي اولويت در عدم مشاركت در طرح­هاي آبخيزداري در اين حوزه ­ي آبخيز تعيين شدند. لازم است به ­منظور مشاركت بهر ه­برداران در طرح ­هاي آبخيزداري، نسبت به حل مسائل "اقتصادي" ايشان و تدوين برنامه ­ي جامع آموزش و ترويج، اقدامات عملي صورت گيرد.

Researches in recent years have shown that the implementation of watershed management projects without the participation of the public has not been successful and has led to the inefficiency of projects in watershed's protection. In order to solve this problem, prioritizing the indexes and sub-indexes affecting the non-participation of people is a fundamental step in the watershed management cycle, so that identifying the effective factors and prioritizing them will lead to maximum participation of the watershed residents. According to this goal, in this research, prioritization of effective factors was done on non-participation in watershed management projects from the exploiters viewpoint in Chikan and Morzian Sepidan watershed located in northwest of Fars province. The statistical population of this research was 51 exploiters (stakeholders) using Cochran formula. A questionnaire consisting of four indices and twelve sub-indices with Likert scale was used for data collection. The significance of indices and sub-indices was determined by SPSS software (version 23) using t-test and the Friedman nonparametric test was used to prioritize the effective indices and sub-indices. The results showed that in the prioritization of indicators from the beneficiary's point of view "economic", "social", "educational-promotion" and "design-executive" indices were the effective factors, respectively and in sub-index "lack of training of basin residents on related plans and objectives" and "lack of attention to Non-Governmental Organizations (NGO) in watershed planning", had the highest and lowest priority in non-participation in watershed planning, respectively. In order to sustainable participation of exploiters in watershed management projects, it is necessary to solve the "economic" problems of beneficiaries and develop a comprehensive program of training and promotion of practical actions.