كليدواژه :
آرايه هاي معماري , گچبري , ديوارنگاره , تخمه درآوري , مسجد كبوداني , خواف , SEM-EDS , XDF , XRD
چكيده فارسي :
مجموعه تاريخي كبوداني خواف، يكي از مهمترين آثار عصر تيموري است كه در دوران شكوفايي اين منطقه، پيرامون مزار عارف شهير اين دوران، سلطان محمود كبوداني ساخته شده است. اين مجموعۀ تاريخي كه امروزه تنها ويرانه‌اي از آن باقي است، در گذشته، مجموعۀ كاملي بوده است، مشتمل بر مزار، مسجد و آب انبار. بدنۀ داخلي بناهاي اين مجموعه، با انواع مختلف آرايه‌هاي معماري، همچون: ديوارنگاره‌ها، تزئينات تخمهدرآوري، رسمي‌بندي، مقرنس‌كاري و گچبري آراسته شده است. در ميان اين آرايه‌هاي معماري، آن چه بيش از همه جلب توجه مي‌كند، ديوارنگاره‌ها و تزئينات تخمهدرآوري بدنۀ داخلي مسجد كبوداني است كه در آن، سطوح داخلي مسجد با اين آرايه‌ها به نحو بسيار زيبايي با نقوش هندسي به رنگ‌هاي نارنجي، قرمز، زرشكي، آبي، نخودي و سفيد تزيين شده است. با توجه به اهميت اين مجموعۀ تاريخي به‌جاي مانده از عصر تيموري و عدم مطالعۀ آن از يك سو و وضعيت در حال تخريب آرايه‌هاي آن، از سوي ديگر، در اين پژوهش سعي شد تا به روش تجربي و با كمك روش‌هاي آزمايشگاهي، آرايه‌هاي اين مسجد تاريخي و رنگ‌هاي به كار رفته در آن، مورد بررسي و شناسايي قرار گيرد. بررسي آزمايشگاهي ديوارنگاره‌ها و تزئينات تخمهدرآوري اين بنا، با روش‌هاي مختلف آناليز دستگاهي، همچون: پراش پرتوي ايكس (XRD)، فلورسانس اشعه ايكس (XRF) و ميكروسكوب الكتروني روبشي مجهز به تجزيه پاشندگي پرتوي ايكس (SEM-EDS)، نشان داد كه در اجراي آرايه‌هاي گچبري از گچ زنده و در بستر ديوارنگاره‌ها از لايۀ نازكي از گچ كشته استفاده شده است. آناليز رنگدانه‌هاي به كار رفته در آرايه‌هاي اين بنا به روش‌هاي دستگاهي، حاكي از اين بود كه تمامي رنگ‌هاي مورد استفاده، معدني بوده‌اند و در طيف رنگ‌هاي قرمز از گل اخرا و از گل سفيد به عنوان رنگ سفيد و در رنگ آبي از لاجورد طبيعي، استفاده شده است.
چكيده لاتين :
Khaf Kaboudani historical complex is one of the most important monuments of the Timurid era. This complex was built during the heyday of this region, around the tomb of the famous mystic of this period, Sultan Mahmoud Kaboudani. This historical complex, of which only a ruin remains today, was once a complete complex, including a shrine, mosque and water reservoir. The interior of the buildings of this complex, as is the tradition of Timurid architecture, is decorated with various types of architectural decorations, such as wall painting, Tokhmeh daravari, Stucco decoration, Rasmibandi and Mogharnaskari. Among these architectural decorations, the one that attracts the most attention is wall painting and Tokhmeh daravari decoration that the interior of Kaboudani mosque is where the interior surfaces of the mosque are decorated with beautiful decoration with geometric motifs in orange, red, purple, blue, ocher and white. Due to the importance of this historical complex left over from the Timurid era and the lack of study on the one hand and the deteriorating condition of its decorations, on the other hand, in this research, an attempt was made to study and identify the decoration of this historic mosque and the colors used in it experimentally and with the help of laboratory methods. Laboratory study of colored Stucco of this building, with various methods of instrumental analysis, such as X-ray diffraction (XRD), X-ray fluorescence (XRF), Scanning electron microscope in combination with energy dispersive X-ray microanalysis ((SEM-EDS), showed that "Gach-e-Zendeh" has been used in the plaster decorations and a thin layer of "Gach-e-koshte" has been used under substrate wall painting. Analysis of the pigments used in the decoration of this building by instrumental methods, indicated that all the colors used were inorganic mainly and in the range of red colors from ocher, from chalk as white and in blue from natural Lapis Lazuli Used.
