بررسي تحليلي عوامل مؤثر بر مناسبات سياسي سلجوقيان عراق و اتابكان آذربايجان (541–590ق/ 1146–1194م)

The Analytic Study Effective Factors on the Political and Military Relationship of Iraqi Seljuk and Eldiguzids (541-590 A.H/1146-1194 A.G).

در بين دودمان ­هاي اتابكي عصر سلجوقي، اتابكان ايلدگزي آذربايجان و اران (541-622ق/ 1146-1225م) به دليل نقش­ آفريني در تحولات سياسي واپسين دهه­ هاي حيات سلجوقيان عراق از جايگاه ويژه ­اي برخوردار بودند. اين خاندان از سال 541 تا 556ق/ 1146 تا1160م در مقام حاكمان دست ­نشاندة سلجوقيان عراق مناسبات محدودي با اين حكومت برقرار كردند. اما در سال 556ق/ 1160م موفق شدند شاهزادة تحت سرپرستي خويش را به مقام سلطنت برسانند. در اين دوره كه تا فروپاشي حكومت سلجوقيان عراق در سال 590ق/ 1194م تداوم داشت، ايلدگزيان به­ عنوان «اتابكان سلطان» در متن قدرت قرار گرفتند و بنابراين بر اهميت و ميزان مناسبات آنها با حكومت مركزي افزوده شد. پژوهش پيش­رو مي­ كوشد ضمن شناسايي عوامل مؤثر بر شكل­گيري مناسبات سلجوقيان عراق و اتابكان آذربايجان، شيوة اثرگذاري اين عوامل را بر روابط طرفين به روش تاريخي تحليل كند. يافته ­ها نشان مي­دهد عواملي همچون پاسداري اتابكان آذربايجان از كيان سلطنت سلجوقي، خلافت عباسي، راهبرد مداخله ­جويانه و توسعه­ طلبانة خوارزمشاهيان، يورش­ هاي گرجيان به منطقة اران و آذربايجان، و فزون­ خواهي اتابكان آذربايجان و تلاش آنها براي قبضة سلطنت سلجوقي تأثير بسزايي بر شكل­ گيري و جهت­ دهي مناسبات آنها داشت. اين عوامل متناسب با ماهيت خويش و فضاي كلي حاكم بر روابط ايلدگزيان و سلجوقيان عراق، در دو دورة مناسبات آنها، موجب شد روابط آنان از همگرايي به واگرايي تغيير كند.

Eldiguzids (541-622 A.H /1146-1225 A.G) was one of the local Atabegs governments in Seljuk period which played an important role in political changes of Iraqi Seljuk in its late decades. This local government was an obedient of Iraqi Seljuk had some narrow relationship with Iraqi Seljuk (541-556 A.H /1146-1160 A.G). This government managed to give sultanate to the prince who was under its supervision in 556 A.H/ 1160 A.G. This period continued until collapse of Iraqi Seljuk in 590 A.H/ 1194 while Eldiguzids governed as Atabegs Sultan and their relationship with central government became more important and gradually increased. The present study with its historical method tends to identify the effective factors behind such a relationship. The findings show that the factors such as protection of Eldiguzids from Seljuk, Abbasids Caliphate, the interventionist and expansionist strategy of Khwarazmian, invasions Georgian to Aran and Azerbaijan and the increasing greeds of Eldiguzids and their attempts to seize the Seljuk monarchy led to the formation of relations between Iraqi Seljuk and Eldiguzids. These factors, in accordance with their nature and the general atmosphere of the relationship between Iraqi Seljuk and Eldiguzids in two periods have caused changes in these relations from the stage of friendship to enmity.